Ktoś zapytał ostatnio jakie mamy dowody na istnienie źródła Q czy też starszej, semickiej wersji ewangelii Mateusza. Jednym z takich potencjalnych dowodów są różnice w tekście, których nie da się wytłumaczyć na gruncie języka greckiego, a znajdują swoje wytłumaczenie w językach semickich, stanowią aramejskie tło ewangelii.

Spójrzmy na opowieść „Więcej wiary” gdzie uczniowie proszą o przydanie wiary lub też dziwią się uschniętej fidze. Perykopa ta występuje w trzech głównych wersjach – w tym dwóch wariantach Q, czyli zbieżnych u Mt i Łk:

A1) Łk 17:5-6 (wariant Q)

„Jeśli macie wiarę jak ziarnko gorczycy,

powiedzielibyście sykaminie {tej}:

‘Wykorzeń się i przesadź w morze’, i posłuszna byłaby wam”.

A2) Mt 17:19-21 (wariant Q)

Jeślibyście mieli wiarę jak ziarnko gorczycy,

rzekniecie górze tej:

‘Przejdź się stąd tam’, i przejdzie się.

B) Mk 11:21-24 = Mt 21:20-22

Amen powiadam wam, że: Kto by rzekł górze tej:

‘Unieś się i rzuć się do morza’,

i nie wątpiłby w sercu swoim, ale wierzył,

że to, co mówi, stanie się, spełni się mu.

Mateusz w tej wersji dodaje: „nie tylko z figą to uczynicie, ale rzekniecie górze tej…”

Perykopy A1 i A2 są powiązanie stylistycznie motywem ziarnka gorczycy, jednakże występuje tu zasadnicza różnica:

– Łukasz pisze o sykaminie (sykomorze, gatunku figowca)

– Mateusz o górze.

Wersja trzecia pod Jerozolimą łączy te dwa tematy – Jezus przeklina figę a następnie podaje przykład na temat góry. Występuje tu jednak drobna niezgodność. Piotr mówi o fidze, Jezus odpowiada mu o górze „tej”, podczas gdy przedmiotem dyskusji jest figa.

Co może łączyć figowca i górę? W takich sytuacjach jak zwykle zaświeca mi się aramejskie światełko i sięgam do Peszity czyli przekładu na język syriacki. I rozwiązanie pojawia się w ciągu 10 sekund:

– sykomora to po aramejsku ܠܬܘܬܐ = LTUWTA’

– a góra: ܛܘܪܐ = LTUWRA’

Fonetycznie te dwa słowa różnią się tylko jedną literą, w zapisie trzy spółgłoski są tożsame, dwie wyglądają inaczej (inne T).

Z czym więc mamy do czynienia?

1) Z aramejską grą słowną u Mateusza który powiada: nie tylko z LTUWTA’ to uczynicie, ale powiecie LTUWRA’ i rzuci się do morza. Czyli nie tylko z drzewem ale i z górą to zrobicie

2) Z błędem w tłumaczeniu z języka aramejskiego, gdzie warianty A1, A2 i B (Mk) stanowią trzy wersje pierwotnej perykopy a dublet u Mateusza to kopia z Marka (co jest typowe dla tej ewangelii – jedna wersja napisana językiem Q, druga Markowym). W oparciu o to samo słowo na jakimś etapie redakcji nastąpiła pomyłka. Jeden grecki kopista zobaczył figę, inny górę, trzeci to połączył.

W każdym razie mamy dwie grupy perykop, gdzie FIGA występuje w każdej z wersji i albo najkrótsza wersja A1 Łukasza jest najstarsza, w wersji A2 nastąpiła pomyłka i komuś figa pomyliła się z górą i w oparciu o tę wersję powstała trzecia najdłuższa opowieść o przeklęciu figowca u wrót Jerozolimy, albo też Łukasz skraca tekst Marka. A może było jeszcze inaczej?

Sytuacja jest podobna jak z zapowiedziami męki, te u Łukasza tez są krótsze. Są starsze czy tylko skrócone?

W każdym razie aramejskie tło ewangelii wskazuje na to, że to co widzimy przed naszymi oczami to być może jedynie wybrane urywki starszej ewangelii spisanej po hebrajsku lub aramejsku.

Przy okazji, Łukasz używa terminu sykamina / sykomora, Mk i Mt: figa (gr. sykea). W języku greckim podobieństwo jest większe niż w polskim między tymi nazwami drzew (innymi gatunkami fig).

I na koniec jeszcze jedna uwaga: jak widać również Marek miał dostęp do tego mitycznego źródła Q, zbioru wypowiedzi Jezusa czy też proto-Mateusza. Przykładów jest więcej, ale o tym szerzej w innym wpisie.