W scenie śmierci Jezusa mamy do czynienia z możliwą grą słów lub błędnym odczytaniem tekstu przez jednego z redaktorów: u Mk i Mt: Ἠλίας (ēlias, Eliasz) = u Łukasza: ἥλιος (hēlios, słońce) w powiązaniu z aram. ἐλωΐ (elōi, Boże mój).
Mk i Mt używają tu czasownika ἐγκαταλείπω (porzucić, pozostawić, opuścić, zaniedbać), Łukasz – ἐκλείπω, znaczącego dokładnie to samo: opuścić, porzucić, zaniedbać, ale też: skończyć się, ustać, zemdleć, umrzeć, braknąć, umniejszyć, sczeznąć, wygasnąć a w stosunku do Słońca i Księżyca: zaćmić.
Ergo: słońce się zaćmiło / zaciemniło = Eliasz / Eli go opuścił.
Narracja Łukasza po raz kolejny ma większy sens: (a) nastały ciemności… (b) ponieważ słońce się zaciemniło (c) Jezus woła tylko raz (dosł. wołaniem wielkim – semityzm): Ojcze, w ręce twoje powierzam ducha mego, po czym (d) umiera / oddaje ducha.
U Marka i Mateusza (a) nastają ciemności (b) Jezus po raz pierwszy krzyczy głosem wielkim Eloi, Eloi… (c) po raz kolejny nie przyjmuje kwaśnego wina (d) ponownie krzyczy głosem wielkim i oddaje ducha.
W wersji Markowo – Mateuszowej Jezus dwukrotnie oddaje okrzyk. Jest też dwukrotnie pojony cierpkim winem, mimo że scena ta miała już raz miejsce w Mk 15:23 / Mt 27:34 (wino z mirrą). Takie dualizmy, jak i dodawanie fraz aramejskich (por. „Boanerges” – Synowie Grzmotu) są typowe dla Marka.
Można odnieść wrażenie, że znacznie krótsza wersja Łukasza jest starsza. Kolejny redaktor (Marek) odczytuje zaciemnienie Heliosa jako porzucenie Eliasza i łączy go z treścią Psalmu 21 (22). Redaktor Mateusza kopiuje cały fragment pasyjny z Marka, tak jak kopiuje cały opis męki.
Jest również możliwe, że to Łukasz skraca Marka, tworząc grę słowną Eliasz / Eli = Helios, albo też synoptycy korzystają tu z innego, nieznanego nam źródła. Jednakże: [1] łatwiej rozbudować krótkie zdanie nt. Heliosa w dłuższą perykopę niż w dłuższej znaleźć idealnie dopasowane słowa do własnej stylistyki; [2] czasownik Łk należy do warstwy L; [3] czasownik Łk ma szersze znaczenie a Mk węższe a nie na odwrót; [4] czasownik Łk jako jedyny oznacza zaćmienie – łatwiej z szerszego znaczenia wybrać węższe niż do węższego dopasować akurat takie, który oznacza zaćmienie.
Czasownik dotyczący „opuszczenia” pojawia się również w Dziejach, w przytaczanych słowach Dawida: Dz 2:27 ὅτι οὐκ ἐγκαταλείψεις τὴν ψυχήν μου εἰς ᾅδην – gdyż nie pozostawisz mnie w grobie (dosł. mojej duszy w hadesie). Autor Dziejów dwukrotnie przytacza słowa psalmu: nie porzucisz mnie w grobie, Mk i Mt wkładają w usta Jezusa inny psalm: czemu mnie porzuciłeś. Która wersja jest więc starsza?
Najnowsze komentarze