W poprzednim wpisie podniesiona została kwestia braku spójności pomiędzy sugerowaną datą śmierci Jezusa (30 / 33 n.e.), a śmiercią Jana Chrzciciela, która nastąpiła z ręki Heroda Antypasa w okolicach roku 36 n.e. (przyjmuje się daty między 34 a 36 r. n.e.) gdy tymczasem zgodnie z opisem synoptyków Jezus rozpoczął swoją działalność dopiero po aresztowaniu Jana, a w jej trakcie otrzymał informacje o jego ścięciu. Zgodnie z opisem Łukasza Jezus miał mieć ok. 30 lat gdy rozpoczynał działalność, urodził się w ok. 6 r. n.e. czyli powinien zginąć w okolicach roku 36, jednak ważniejszym wydarzeniem z tego okresu opisywanym przez Flawiusza jest śmierć samarytańskiego proroka i pseudo mesjasza Dozyteusza, na skutek której Samarytanie zażądali odwołania Poncjusza, a ten został wysłany przez syryjskiego prokonsula na proces przez Tyberiuszem. Tyle tytułem wstępu.
Śmierć w przeddzień Paschy
Pomijając historie narodzin, najważniejsze niezgodności pomiędzy ewangeliami dotyczą ostatnich dni Jezusa, jego męki i zmartwychwstania. Pierwsza z nich dotyczy dnia śmierci, którym w zależności od wersji jest 14 lub 15 dzień miesiąca nisan.
(1) Zgodnie z relacją synoptyków (tj. Mt, Mk i Łk) Jezus ginie w trakcie „święta Przaśników zwanego Paschą”, po wieczerzy paschalnej. Wszyscy trzej synoptycy w sposób jednoznaczny opisują przygotowania do wieczerzy paschalnej i polecenia Jezusa w tym zakresie (por. np. Mk 14:12 I pierwszego dnia [święta] Przaśników, kiedy zarzynano baranki paschalne, mówią mu uczniowie jego: „Gdzie chcesz, żebyśmy poszli i przygotowali dla ciebie wieczerzę paschalną?” i dalsze). Wśród nowożytnych egzegetów chrześcijańskich również przeważa pogląd, że Ostatnia Wieczerza w wersji synoptycznej odzwierciedla ucztę o charakterze paschalnym (błogosławieństwo chleba, wina, hymny paschalne).
(2) Zgodnie z ewangelią Jana, wszystkie wydarzenia mają miejsce dzień wcześniej (tj. 14 nisan), w trakcie Dnia Przygotowania Paschy (por. np. J 19:14 „Był to dzień Przygotowania Paschy, około godziny szóstej”. Faryzeusze nie chcą się skalać żeby móc zjeść paschę (J 18:28). Piłat wypuszcza więźnia „na Paschę” a nie „w trakcie Paschy”. U Jana mowa eucharystyczna ma miejsce kilka lat wcześniej w trakcie rozmnożenia chleba, a nie tuż przed męką.
Rozbieżności te próbuje się pomniejszać lub wyjaśniać pisząc np. o funkcjonowaniu dwóch kalendarzy. Por. np. przypis w Biblii Tysiąclecia do J 18:28 … Oni sami jednak nie weszli do pretorium, aby się nie skalać, lecz aby móc spożyć Paschę* << BT: Tzn. ucztę paschalną. Jezus z uczniami spożył ją we czwartek, koła zaś kapłańskie trzymały się innego kalendarza – stąd różnica dnia. >>
Inaczej mówiąc, zdaniem Kościoła śmierć Jezusa miała miejsce w trakcie faktycznego święta Paschy i Przaśników, w nocy na początku 15 nisan, a jedynie „koła kapłańskie” (saduceusze) trzymały się innego kalendarza i spożywały Paschę dzień później. Pomijając to, że tymi, którzy „nie chcieli się skalać” był tłum wysłany zarówno przez saduceuszy jak i faryzeuszy, zwany później ogólnie „Judejczykami” (a nie kapłani) to taka interpretacja nie ma najmniejszej korelacji z tekstem ewangelii, gdzie mówi się wprost o „dniu Przygotowania do Paschy”, czy też, że „było to przed świętem Paschy” (J 13:1). Kościół prawosławny przyjął nieco inną interpretację: opis janowy jest prawidłowy, męka ma miejsce w dniu przygotowania 14 nisan, Jezus i jego uczniowie spożyli wieczerzę dzień wcześniej. Taka interpretacja jest znowu niezgodna z tekstem synoptyków. Wbrew tym wątpliwościom w trakcie liturgii Triduum Paschalnego odczytywany jest opis wieczerzy i Męki Pańskiej w wersji Jana.
Baranek Boży
Rozwiązanie tego problemu jest proste: wersje synoptyków oraz Jana są nie do pogodzenia ponieważ nie opisują wydarzeń historycznych tylko mają podłoże teologiczne. Synoptycy wprowadzają motyw wieczerzy paschalnej po to by połączyć ustanowienie eucharystii z męką Chrystusa. Janowy Jezus jest „barankiem bożym”. W jego wersji Jezus wkracza do Jerozolimy w dniu w którym wprowadzano baranki, a następnie ginie na krzyżu jako ofiara za grzechy świata w dniu, w którym Żydzi ofiarowywali (zarzynali) baranki na wieczorną ucztę sederową.
Przyjmując wersję zdarzeń wspieraną przez Biblię Tysiąclecia i jej redaktorów, zgodnie z którą Jezus umiera << w piątek w dniu święta Paschy >>, spotykamy się jeszcze z jednym problemem: taka sekwencja zdarzeń jest całkowicie ahistoryczna. Znamy dokładne daty i dni tygodnia święta Przaśników w czasach starożytnych dzięki rekonstrukcji asyrologa J.K. Fotheringhama z 1910 r. i w okresie od 28 r. n.e. do 36 r. n.e. 15 nisan ani razu nie wypadał w piątek! Wcześniejsze daty obejmują okres przed działalnością Jana Chrzciciela, a późniejsze po odwołaniu Piłata. Opis męki wg synoptyków ma więc poniekąd charakter fikcji literackiej.
Z drugiej strony, jeśli przyjmiemy za punkt wyjścia śmierć Jezusa w piątek, ale nie 15 tylko 14 nisana, czyli zgodnie z narracją janową, w dzień Przygotowania Pachy, otrzymamy dwie możliwe daty: 7 kwietnia 30 r. n.e. lub 3 kwietnia 33 n.e. I takie też daty spotykamy we wszystkich opracowaniach dotyczących postaci Jezusa. Z jednej strony neguje się więc opis janowy jako stricte teologiczny i daje pierwszeństwo wersji synoptyków (patrz: Joachim Gnilka), z drugiej, datę śmierci Jezusa ustala się zgodnie z tą teologiczną wersją janową, (bo wersja synoptyków jest kompletnie niezgodna z kalendarium paschalnym czasów Piłata z Pontu).
Wcześniejsza warstwa redakcyjna
Jednocześnie opis synoptyków sam w sobie jest sprzeczny i nosi ślady pracy redaktorskiej. Jezus umiera rzekomo w święto Paschy podczas gdy kapłani zbierają się na „dwa dni przed Paschą” i ustalają żeby zabić Jezusa „tylko nie w święto, żeby nie było rozruchów wśród ludu” (Mt 26:2;4-5, Mk 14:1-2). I później sami sobie przeczą zabijając jednak w święto, „podczas którego” wypuszczony zostaje Barabasz… I w trakcie tegoż święta spotykamy chwilę później Szymona Cyrenejczyka, który jak gdyby nigdy nic pracuje sobie w polu, a Józef z Arymatei kupuje całun grobowy. W dniu świątecznego szabatu. Takich niezgodności jest znacznie więcej, ale to już temat na kolejny artykuł.
Poniżej schemat wyjaśniający zależności między 14 a 15 dniem miesiąca nisan oraz kalendarium święta Paschy z czasów Piłata. Różnice w miesiącach wynikają ze stosowanego do dzisiaj kalendarza księżycowego.
Najnowsze komentarze