Jak sądzę niewiele osób zdaje sobie sprawę z tego, że w tekście ewangelii synoptycznych mamy do czynienia z dwoma odrębnymi listami dwunastu apostołów:
(A) u Marka 3:13-19 oraz Mateusza 10:2-4;
(B) u Łukasza 6:12-16, powtórzona w Dziejach Apostolskich 1:13-14,
przy czym paradoksalnie to wersja Łukasza wydaje się być starsza od Markowo-Mateuszowej.
Listy te różnią się w kilku pozycjach:
1. W wariancie A Jakub i Jan nazwani zostają „[synami] Zebedeusza” a Marek dodatkowo wprowadza epitet Bene Regesz – Synowie Gromu, Łukasz ma najkrótszą wersję
2. U Łukasza drugi Szymon (nie mylić z Szymonem Piotrem) nazwany zostaje „Gorliwym, Gorliwcem”, (gr. Zelota) – τὸν καλούμενον Ζηλωτὴν podczas gdy u Mk i Mt mamy inny zwrot: Kananejczyk (gr. Καναναῖος), nie mylmy z mieszkańcem Kanaanu, który w jęz. greckim zapisywany jest przez „ch”: Χαναναῖος, Chananejczyk.
3. U Łukasza występuje drugi Judasz: „Juda Jakubowy”, podczas gdy u Marka i Mateusza mamy tu „Thadeusza” (gr. Θαδδαῖος przez „th”) a w licznych wariantach tekstualnych również: Tadeusza, Dadeusza, Lebeusza, u Mt dodatkowo: Lebedeusza, Thadeusza zwanego Lebeuszem, Lebeusza zwanego Thadeuszem, a w wersji starołacińskiej… Judasza Zelotę (Gorliwego)!
Tłumaczenie, że Tadeusz to drugie imię Judy nie jest zgodne z tekstem. W żadnym z manuskryptów nie pojawia się „Juda zwany Tadeuszem”. Mamy za to Tadeusza zwanego Lebeuszem czy Judasza zwanego Gorliwcem.
Być może ten natłok różnej wersji imion: Λεββαῖος , Λεββεδαῖος, Θαδδαῖος wynika z konfuzji skrybów, którzy widząc obok siebie dwóch Judaszy chcieli jednego usunąć, doprowadzając do kilku wersji tekstualnych. Ale to nie wyjaśnia wszystkiego. W opinii biblistów, cztery ostatnie imiona: Jakub od Halfeusza, Szymon Gorliwy, Juda Jakubowy i Juda Iskariota to najprawdopodobniej imiona czterech braci pańskich, z tym że na wykazie tych braci w perykopie o wizycie w Nazarecie nie mamy dwóch Judaszy a: Jakuba, Szymona, Judę i Jozesa! I stąd prawdopodobnie taka liczba zmian. Jozes brzmi za bardzo podobnie do Jezusa więc należało go zmienić na kogoś innego.
W każdym razie Tadeusz nie jest imieniem tylko przydomkiem, w jęz. aramejskim może pochodzić od תַּדַּיָּא (Taddaya) – Odważny.
Lebeusz (wym. Leweusz) to prawdopodobnie zniekształcona forma imienia Lewi, który miał być powołany na apostoła. Mateusz jednak zmienia jego imię na swoje własne („Mateusz celnik”). Ewentualnie pochodzi od rdzenia לֵב (lev, „serce”) – Człowiek serca tj. rozumny (nie serdeczny).
4. Również Judasz występuje w dwóch wersjach. U Łk i Mk mamy przydomek Ἰσκαριὼθ – Iskarioth, podobnie jak w Mk 14:10, podczas gdy u Mateusza – Ἰσκαριώτης, Iskariota, podobnie jak w Mt 26:14 i Łk 22:3. Wersje łacińskie w tym kodeks Bezy oraz armeńskie mają tu wariant: Skariot, co jest już bardziej podobne do członka grupy sykarytów: nożowników, skrytobójców.
Iszkariot to możliwy zniekształcony przydomek: אִישׁ (isz) + שַׁקְרָא (szaqra) co oznacza „kłamstwo” lub „oszustwo”. Człowiek kłamstwa to po prostu „oszust” (tak jak człowiek-morza: marynarz). Judasz który był oszustem (w domyśle: przyszłym zdrajcą).
KANNEJCZYK
Warianty dotyczące Szymona Gorliwca – Kananejczyka znajdują proste rozwiązanie na gruncie tła semickiego. Otóż „Gorliwy” zarówno w jęz. hebrajskim jak i aramejskim to…
קַנָּא (kanna)
Wyraz ten pochodzi od rdzenia ק-נ-א (q-n-a), który oznacza „zazdrościć” lub „być gorliwym”. W Biblii hebrajskiej termin ten jest używany w znaczeniu „gorliwy” lub „zazdrosny” (np. o sprawy Boże, jak w przypadku Boga w Księdze Wyjścia 34:14: „Bóg gorliwy” – אֵל קַנָּא).
Łukasz ma więc tłumaczenie na język grecki: Zelota. Marek i Mateusz zachowują przydomek w wersji semickiej lub celowo zsemityzowanej: Kannaj.
Hebrajskie tło Ewangelii cz. 3: Szymon Gorliwy – Kannejczyk
