Jednym ze sposobów analizy potencjalnego tła semickiego jest porównywanie tych samych treści i wyszukiwanie znacznie różniących się rozwiązań translacyjnych a następnie szukanie dla nich potencjalnego, wspólnego źródła. Synopsa jest narzędziem, które taką analizę wersetów w sposób znaczący ułatwia i umożliwia, zestawiając obok siebie wersety z tych samych perykop, na poziomie pojedynczych zdań i wyrazów.
WYZNANIE HERODA
I taką też rozbieżność zauważyłem w opowieści o wyznaniu Heroda [Tab.183], które, dodajmy, zostało zdublowane w późniejszym wyznaniu Piotra [Tab. 202], gdzie apostołowie powtarzają słowo w słowo domysły Heroda. Spójrzmy jednak na wprowadzenie:
(a1) Mt 14:1 W owym czasie usłyszał Herod tetrarcha
(a2) słuch [o] Jezusie.
(b1) Mk 6:14 I usłyszał [o tym] król Herod,
(b2) jawne bowiem stało się imię jego.
(c1) Łk 9:7 Usłyszał zaś Herod tetrarcha
(c2) [o tym] wszystkim, [co] dzieje się przez niego.
W tych trzech wersetach wspólne są tylko dwa słowa: usłyszał (gr. ἤκουσεν) oraz Herod (gr. Ἡρῴδης).
U Mateusza Herod usłyszał „słuch”, τὴν ἀκοὴν, tu w znaczeniu: = pogłoskę, wieść, plotkę, famę, podobnie jak w Mt 4:24 = Mk 1:28 oraz w Mt 24:6 „Macie zaś usłyszeć (ἀκούειν) o wojnach i słuchach (ἀκοὰς, wieściach, plotkach) wojennych”, gdzie ponownie pojawia się fraza „słyszeć słuchy”. W języku polskim jest podobnie, termin „słuchy” oznacza plotki, np. w zdaniu „idą / chodzą słuchy, że…”, ale nie mówimy „usłyszałem słuchy o…”, to już jest hebraizm.
U Marka „jawne” – φανερὸν oraz „stało się” – ἐγένετο jest zgodne z tekstem Łukasza: γινόμενα – „dzieje się, staje się”, następnie ἐφάνη – „ukazał się, ujawnił” werset dalej. τὸ ὄνομα αὐτοῦ – „imię Jego” odnosi się wprost do tekstu Mateusza: τὴν ἀκοὴν Ἰησοῦ – „słuch, plotka o Jezusie”. Tekst Marka po raz kolejny wygląda na kompilację dwóch źródeł, połączenie, konflację, harmonizację wersji Mt z Łk.
IMIĘ = SŁUCH = WIEŚĆ
I tu zadałem sobie pytanie czy na gruncie języka hebrajskiego istnieje jakiekolwiek powiązanie pomiędzy słuchem a imieniem? Jak się okazuje jak najbardziej.
Zdanie Mt „usłyszał wieść/słuch o Jezusie” po hebrajsku brzmi: Szama szemu’ah al Yeszua, gdzie „słuch, wieść” o kimś to שְׁמוּעָה szemu’ah, a słowo to pochodzi wprost od czasownika „słyszeć”.
Wariant Marka „usłyszał [że] znane stało się imię jego”: Szama ki noda sz’mo, gdzie שְׁמוֹ (sz’mo) to „jego imię”. Ewentualnie: gadol, imię stało się „wielkie”.
W języku hebrajskim słowa „imię” (שֵׁם, szem) i „słuch, plotka” (שְׁמוּעָה, szemu’ah) mają wyraźne podobieństwo fonetyczne. Dodajmy, że litera ם to wersja מ „m” na końcu wyrazu, stąd inny zapis, ale dźwięk jest ten sam.
(1) Szem, „imię” – rdzeń: ש-מ (sz-m) H8034 – to „imię” jako coś, co identyfikuje osobę, a także w kontekście metaforycznym „sławę” lub „reputację”. Zauważmy, że w dwóch wersetach NT Łk 4:14 oraz Mt 9:26 zamiast terminu „słuch, plotka” pojawia się φήμη dosł. fama, sława, również w znaczeniu wieści na czyjś temat.
(2) Szemu’ah, dosłownie „słuch” – rdzeń: ש-מ-ע (sz-m-‘) H8052 = oznacza też „wieść” lub „informację”, która została usłyszana, plotkę. Słowo to jest związane z czasownikiem שָׁמַע (szama), który oznacza „słyszeć”. Słuch jako plotka wielokrotnie pojawia się w tekście Marka i Mateusza.
Słowa te z jednej strony brzmią więc podobnie, ponieważ oba zaczynają się od sz-m (ש-מ), z drugiej, znaczą to samo! „Imię” użyte jest w znaczeniu sławy, famy, podobnie jak „słuch” o kimś. Ponadto „słuch” (שְׁמוּעָה) często dotyczy „imienia” (שֵׁם) jakiejś osoby, ponieważ wieści lub plotki dotyczą zazwyczaj czyjejś reputacji lub czynów. Mamy więc do czynienia z podobieństwem fonetycznym i znaczeniowym, ale nie rdzeniowym, mimo tych samych liter. „Imię” wywodzi się od czegoś znanego, prominentnego, a „słuchy” od czasownika słyszeć. Chociaż głowy bym nie dał za to, że jednak imię oznacza coś co jest słyszane (sławę) i rdzeń też jest ten sam.
Wyrażenie „usłyszeć słuchy” (gra słowna występująca zarówno w języku hebrajskim greckim jak i polskim) jest powszechne w Starym Testamencie. Znajdziemy je np. w wersetach 2 Kr 19:7, Iz 37:7, usłyszy plotkę i powróci – hebr. weszama szemu’ah weszab czy Jer 49:14 wieść – szemu’ah szamati. Inna gra słowna występuje w Prz 15:30 rozweselą się [oczy], a wieść.. – hebr. jeszammah… szemu’ah.
Podsumowując, zdanie „szama szemu’ah al Yeszua” może wskazywać na celową, potrójną grę słowną w wersji Mateusza, gdzie nawet imię „Jeszua” rymuje się z „szemua”, a Markowe powiązanie pomiędzy szem i szemua wynika być może z błędnego odczytu lub innej wersji przekładu. Zwrot „imię jego stawało się znane” znajdziemy też w ST np. w 1 Ks. Samuela 18:30 „im więcej sukcesów odnosił Dawid…, tym jego imię stawało się bardziej znane (dosł. cenne)”.
W każdym razie te dwa wersety potencjalnie wskazują na tło hebrajskie również w części narracyjnej Mateusza, nie tylko w logiach, wypowiedziach.
