Wracamy do tematu hebrajskich gier słownych w mowie przeciwko faryzeuszom, bo oto przed nami kolejna fascynująca perykopa o grobach pobielanych, zamykająca parabolę o wnętrzu kielicha. I tutaj odnajdujemy nie tylko gry słowne u Mateusza, ale też wyraźne zależności tekstu greckiego od pierwowzoru hebrajskiego.
Mt 23:27 Biada wam, uczeni w Piśmie i faryzeusze, obłudnicy, gdyż przypominacie [miejsca] pochówku pobielone, które z zewnątrz wprawdzie ukazują się lśniące, wewnątrz zaś pełne [są] trupich kości i wszelkiej nieczystości.
Łk 11:44 Biada wam, gdyż jesteście jak grobowce niewidoczne, a ludzie, którzy przechadzają się powyżej, nie wiedzą [o tym].
Łukasz ponownie ma wersję krótszą. Ponownie też stosuje słownictwo zgodne z Septuagintą pisząc o grobach „niewidocznych, ukrytych” – gr. τὰ ἄδηλα, zamiast „pobielonych”. Przymiotnik ten znajdziemy m.in. w Psalmie 18:12 – „καὶ ἀπὸ τῶν ἄδηλα καθάρισόν με” („I oczyść mnie z rzeczy ukrytych”). W Nowym Testamencie tylko w jednym miejscu: w Pawłowym 1 Kor 14:8 „jeśli bowiem trąba niesłyszalny / niewyraźny (ἄδηλον) głos wyda, któż ruszy do boju?”.
Tu po raz kolejny mamy też do czynienia z motywami wojskowymi, połączonymi z muzycznymi, które nie są jak widać obce Pawłowi (por. „cymbał brzmiący”), a ten jest prawdziwym człowiekiem renesansu w czasach starożytnych, biegle operującym słownictwem medycznym, wojskowym, administracyjnym, prawnym, nautycznym, sportowymi i muzycznym. Podobnie jak Łukasz.
Przejdźmy jednak do samych gier słownych, bo te występują gdzie indziej, w tekście Mateusza. I tak jak wcześniej mówiliśmy o „połykaniu wielbłąda”, tak teraz mamy grę słowną opartą na aliteracji
wnętrze grobów = קֶרֶב הַקְּבָרִים = qerev ha-qevarim.
Słowa te oparte są o identyczne spółgłoski:
(1) = hebr. קֶבֶר (qeber), rdzeń: ק-ב-ר (q-b-r) = „grób”, „pochować”.
(2) = hebr. קֶרֶב (qerev), rdzeń: ק-ר-ב (q-r-b) = „być blisko”, „wnętrze”, od tego rdzenia pochodzi też czasownik קָרַב (qarav) – „zbliżać się”.
W oparciu o te trzy znaczenia możemy stworzyć jeszcze bardziej rozbudowaną grę słowną z ujęciem czasownika qarav:
hamitqarevim be-qerev ha-qevarim
(mele’im ḥanuppāh va-ʿāvel)
Ci, którzy zbliżają się do wnętrza grobów
(pełni są obłudy i bezprawia)
W skróconej wersji Łukasza mamy tylko „groby” bez części perykopy na temat ich „wnętrza”, ale za to w tym wariancie znajdziemy nieobecne u Mateusza zdanie o ludziach „przechadzających się” powyżej – gr. περιπατοῦντες.
Łukasz opisuje więc „zbliżanie się” do zepsutych grobów. W kulturze żydowskiej chodzenie nad grobami było wyrazem zbliżania się do nieczystości rytualnej.
W perykopie o grobach mamy więc:
(1) grę słowną opartą na aliteracji tych samych spółgłosek,
(2) wspólny rdzeń hebrajski skutkujący odmiennym tłumaczeniem: Mateusz ma „wnętrze”, Łukasz „przechadzanie się”
Wszystkie te trzy wyrażenia krążą wokół trzech hebrajskich spółgłosek: Q, B i R. Znajdziemy je również w aramejskim קְבָרָא (qəbara) oraz arabskim قَبْر (qabr).
Tak tylko jako ciekawostkę dodam, że קֶבֶר (qeber) jest zaskakująco podobne do polskich słów: grób, grzebać (z prasłowiańskiego grobъ). Może to być czysty zbieg okoliczności, wspólny substrat językowy lub zapożyczenie na skutek np. kontaktów handlowych.
Natomiast nie jest już ciekawostką, że od keber wywodzi się „kabura” (na broń palną) z arabskiego poprzez języki tureckie i bałkańskie.
Powtórzmy jeszcze raz: na gruncie języka greckiego mamy nic nie mówiące τάφοις… ἔσωθεν, podczas gdy na tle hebrajskim pojawia sie qerev ha-qevarim z grą słowną KRW (KRB) = KWR (KBR).
Przy okazji, jeśli chcielibyśmy stworzyć podobną grę słowną w języku polskim moglibyśmy np. rzec:
Ślepi faryzeusze, jesteście jak krowy kroczące nad grobami, nieświadome tego, co pod wami!
