Jeden z czytelników zapytał mnie czy możliwe jest odtworzenie pierwotnej wersji ewangelii Mateusza, skoro wersja kanoniczna nosi ślady redakcji? Odpowiedź nie jest prosta. W pewnym stopniu możemy taki pierwotny kształt ewangelii odtworzyć na podstawie analizy stylistycznej i odrzucenia wszystkich perykop wtórnych. Nie wiemy jednak, jakie perykopy lub treści zostały całkowicie usunięte, jakie zmienione, zastąpione innymi. Możemy jedynie przyjąć wstępne założenie że drugi redaktor starał się synchronizować treść z Łukaszem, a nie nadmiernie usuwać o czym świadczą pozostawione (może przez nieuwagę?) wersety, że Jezus „został posłany tylko do owiec, które poginęły z domu Izraela”.
Na chwilę obecną mogę z pełną świadomością napisać, że takie perykopy jak cały duży fragment Opętani z Gadary, Uzdrowienie bezwładnego, Powołanie Poborcy, Uczta z poborcami, Córka Jaira, Kobieta z wyciekiem, i dalej: Przemienienie, Ucho igielne są niespójne z tekstem i stylem Mateusza (Marka również). To na początek.
Ten sam autor nie napisałby: „Nie przyszedłem bowiem zapraszać sprawiedliwych, lecz grzeszników” (agenda ewangelii Łukasza) a zaraz później: 13:41-43 …I wrzucą ich w piec ognisty; tam będzie płacz i zgrzytanie zębów. Wtedy sprawiedliwi zajaśnieją jak słońce w królestwie Ojca ich. I podobnie: 13:49-50 …wyjdą posłańcy i wyłączą złych spośród sprawiedliwych. I wrzucą ich w piec ognisty; tam będzie płacz i zgrzytanie zębów. 25:46 I odejdą ci w karę śmierci wiecznej, zaś sprawiedliwi w życie wieczne.
Ewangelia Mateusza jest ewangelią sprawiedliwych, sprawiedliwości w rozumieniu semickim nie tylko jako praworządność, ale miłosierdzie i dobroczynność. To sprawiedliwi są wybrani, a grzesznicy przeznaczeni na ogień Gehenny.
Łukasz dokonuje antytezy. Pomija niemal wszystkie odniesienia do sprawiedliwości lub je odwraca. To grzesznicy są powołani przez Jezusa i to do nich przyszedł, a nie do sprawiedliwych.
Jednocześnie w dwóch wersetach przebija się starsza wersja tekstu:
20:20 I wysłali szpiegów, udających, że sami są sprawiedliwymi.
23:47 Setnik… zaś oddał chwałę Bogu, mówiąc: „Faktycznie, człowiek ten był sprawiedliwy”.
Sprawiedliwy jawi się nie jako określenie ogólne, ale jako przydomek, tytuł, tak samo jak nazorejczyk. Dlaczego Jakuba lub Józefa nazywano Sprawiedliwymi? Bo należeli do sekty sprawiedliwych, świętych. Stąd słowa Łukasza: 20:20 I wysłali szpiegów, udających, że sami są sprawiedliwymi. Szpiegów udających członków sekty.
Łukasz jako jedyny używa zamiennie słów „święty Boga” i „nazorejczyk”. „Święci” i „sekta nazorejczyków”. I ponownie, w Dziejach tytułuje Jezusa wielokrotnie prorokiem, sługą, Świętym i Sprawiedliwym – w kerygmatach nigdy Synem Bożym. W drodze do Jerozolimy sam Jezus nazywa siebie prorokiem: Śpieszno mi, bo nie jest dopuszczalne by prorok zginął poza Jeruzalem.
Odbiegliśmy trochę od tematu. Czy jest możliwe odtworzenie wcześniejszej wersji Ewangelii Mateusza? Częściowo tak, ale tylko częściowo. Czy jest możliwe by taka ewangelia kiedykolwiek została odnaleziona? Przykład Qmran czy palimpsestu syryjskiego pokazuje, że w biblistyce wszystko jest możliwe.