W 1999 r. Katolicka Agencja Informacyjna dokonała przeglądu polskich przekładów biblijnych (dokładniej: katolickich przekładów) oceniając m.in. wierność, staranność i piękno języka. Oceny dokonali polscy bibliści w ramach badania ankietowego. Za najlepsze literacko przekłady uznano Biblię Jakuba Wujka oraz przekłady biblijne Romana Brandstaettera, za najprzydatniejszy w praktyce – Biblię Tysiąclecia, a najlepszy ogólnie została Biblia poznańska [za: Wikipedia].
Przyjrzyjmy się na początek jednemu wersetowi: Łk 2:23, który zawiera nieco przetworzony cytat ze Starego Testamentu, na dodatek ze zwrotem idiomatycznym. Spójrzmy na przekłady zarówno katolickie jak i protestanckie, przed i powojenne:
| Łukasz 2:23 – tekst koine |
2:23 καθὼς γέγραπται ἐν νόμῳ κυρίου ὅτι πᾶν ἄρσεν διανοῖγον μήτραν ἅγιον τῷ κυρίῳ κληθήσεται |
| wydania katolickie | |
| Biblia Leopolity [wyd. 1561] | iako opisano iest w zakonie Pańskim: Każdy mężczyzna, który się kolwiek napierwey rodzi z żywota matki swej będzie nazwano świętym Panu.) |
| NT Iakuba Wuyka [wyd. 1599] | (iako napisano iest w zakonie Pańskim: że wszelki mężczyzna, otwieraiący żywot, świętym Panu nazwany będzie.) |
| NT Jakuba Wuyka [wyd. 1830] | (Jako napisano iest w zakonie Pańskim: że wszelki mężczyzna, otwieraiący żywot, świętym Panu nazwany będzie.) |
| NT Jakuba Wujka [wyd. 1923 A. Szlagowskiego] | Jako napisano jest w zakonie Pańskim: że wszelki mężczyzna, otwierający żywot, świętym Panu nazwany będzie. |
| wydania katolickie II | |
| NT Seweryna Kowalskiego [1957] | Bo napisano w Prawie Pańskim: „Każdy pierworodny syn winien być poświęcony Panu”. |
| Biblia Tysiąclecia [II wyd., 1971] o. Walenty Prokulski SJ | Tak bowiem jest napisane w Prawie Pańskim: Każde pierworodne dziecko płci męskiej będzie poświęcone Panu. |
| Biblia Poznańska [1975] ks. M. Wolniewicz |
zgodnie z tym, co napisano w Prawie Pańskim: ”Każdy syn pierworodny będzie poświęcony Panu”, |
| Biblia Warszawsko-Praska [1976] ks. Bp K. Romaniuk | według tego, co jest napisane w Prawie Pańskim: Każde pierworodne dziecko płci męskiej będzie poświęcone Panu. |
| Grecko – Polski Nowy Testament, M. Wojciechowski [wyd. 7, 1997] | jako jest_napisane w Prawie Pana, że: Wszelkie męskie, otwierające łono, święte (dla)_Pana nazwane_będzie. |
| Synopsa M. Wojciechowskiego [wyd. 2, 1999] | jako jest napisane w Prawie Pana: Wszystko, co męskie, otwierające łono, poświęconym dla Pana będzie nazwane. |
| Biblia Tysiąclecia [V wyd., 1999]= identyczne z II wydaniem | Tak bowiem jest napisane w Prawie Pańskim: Każde pierworodne dziecko płci męskiej będzie poświęcone Panu. |
| Biblia Paulistów [2005]-> BT/BW/BPz! | Tak bowiem napisano w Prawie Pańskim: Każdy pierworodny syn będzie poświęcony Panu. |
| wydania protestanckie | |
| Biblia Brzeska [1563 – skan] | (Jako było opisano w zakonie Pańskim: Wszelki mężczyzna pierworodny świętym Pańskim będzie). |
| Biblia Braci Polskich [1606 – skan] kolegium rakowieckie | (Jako napisano w Zakonie Pańskim, że wszelki mężczyzna otwierający żywot świętym Panu nazwan będzie). |
| Biblia Gdańska [1632 / 1840] | (Tak jako napisano w zakonie Pańskim: że wszelki mężczyzna, otwierający żywot, świętym Panu nazwany będzie.) |
| NT Sztokholmski [1945]= Biblia Gdańska | (Tak jako napisano w zakonie Pańskim: że wszelki mężczyzna otwierający żywot świętym Panu nazwany będzie.) |
| wydania protestanckie II | |
| Biblia Warszawska [1981] | Jak napisano w zakonie Pańskim, iż: Każdy pierworodny syn będzie poświęcony Panu, |
| Przekład Nowego Świata [1997] | tak jak jest napisane w prawie Jehowy: „Każdy mężczyzna otwierający łono ma być nazwany świętym dla Jehowy”, |
| Biblia Ewangeliczna, Przekład dosłowny – metafraza tekstu Nowego Testamentu [2004] | jak napisano w Prawie Pańskim: [Każdy potomek płci męskiej otwierający łono matki zwany będzie świętym dla Pana]— |
| Uwspółcześniona Biblia Gdańska [2009] | (Tak jak jest napisane w Prawie Pańskim: Każdy mężczyzna otwierający łono będzie nazywany świętym Panu); |
| Przekład świecki | |
| Synopsa polsko-grecka K. Sykta [2014] |
2:23 (jak napisano w Prawie Pana, że: „Wszystek mąż, co rozewrze żywot * świętym Panu będzie nazwany”)* = dosł. macierz, idiom. „pierworodny” |
W przekładach przedwojennych oraz protestanckich dominuje translacja dosłowna. Zwrot πᾶν ἄρσεν διανοῖγον μήτραν tłumaczy się jako „wszelki mężczyzna otwierający żywot” zarówno w przekładzie Wujka, Braci Polskich jak i Gdańskim. Dopiero po II WŚ idiom semicki oddaje się poprzez metafrazę – oddanie sensu wypowiedzi. Na uwagę zasługuje wierność w zachowaniu treści Biblii Wujka. We wszystkich trzech edycjach, do których miałem dostęp (z 1599 r., 1830, wydanie książkowe z 1923 „poprawione” przez ks. Szlagowskiego) zwrot jest identyczny.
Spójrzmy teraz na przekłady powojenne: Seweryn Kowalski, B. Poznańska, B. Paulistów oraz B. Warszawska oddają πᾶν ἄρσεν διανοῖγον μήτραν w sposób prosty i dynamiczny, można by też rzec nieco złagodzony/ocenzurowany jako „każdy syn pierworodny”.
Na uwagę zasługują jeszcze dwa, identyczne przekłady: Biblii Tysiąclecia i Warszawsko-Praskiej (bp Romaniuka): Każde pierworodne dziecko płci męskiej… Szansa, by dwóch tłumaczy wpadło niezależnie od siebie na to by zwrot „każdy mąż otwierający łono…” przełożyć na „pierworodne dziecko płci męskiej…” jest znikoma. Inaczej mówiąc: Biskup Romaniuk „posiłkował się” tłumaczeniem Biblii Tysiąclecia…
Spójrzmy teraz na tekst koine.
Tekst grecki zna osobne określenia zarówno na „syna pierworodnego” – patrz Mt 1:25 i Łk 2:7 – καὶ ἔτεκεν τὸν υἱὸν αὐτῆς τὸν πρωτότοκον, jak i łono – ἐν γαστρὶ / κοιλίᾳ; i żadne z nich nie pojawia się w Łk 2:23. Przy okazji, tłumacze BT inaczej przekładają tekst starotestamentowy a inaczej ten sam cytat w ewangeliach.
1. ἄρσεν oznacza każdego samca, zarówno zwierzę jak i człowieka
2. διανοῖγον jest czasownikiem frazalnym – nie oznacza wyłącznie „otwierać”, ale „otwierać wszerz, szeroko”, stąd też w moim przekładzie użyłem zwrotu rozewrzeć a nie po prostu otworzyć; występuje jedynie w kilku miejscach ewangelii Łukasza,
3. μήτραν – rzeczownik archaiczny, występujący jedynie w Septuagincie, w ewangeliach tylko w Łk 2:23, dosł. oznacza macierz (ang. matrix), łono, żywot, z tym że w każdym innym przypadku Łukasz używa wyrazów γαστρὶ / κοιλίᾳ (łono / brzuch).
Spójrzmy więc jeszcze raz na oficjalny przekład kościoła katolickiego:
Każde pierworodne dziecko płci męskiej będzie poświęcone Panu.
Przekład ten oddaje sens, stanowi metafrazę, ale też kompletnie zaciera sens pierwotny.
Najnowsze komentarze