Nawiązania literackie i stylistyczne Ewangelii Łukasza do księgi Samuela są znane od dawna, począwszy od sceny cudownego narodzenia nazirejczyka Samuela i hymnu Anny, który stał się inspiracją dla autora Magnificat. Łukasz używa również wielokrotnie takich samych zwrotów wprowadzających jak καὶ ἐγένετο ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ / καὶ ἐγένετο ὡς itp., opartych o hebrajski czasownik hayah.
Zadałem sobie jednak pytanie czy istnieje również powiązanie co do długości utworów pomiędzy dwiema księgami Samuela a dyptykiem Łukasza (Ewangelia + Dzieje)? Odpowiedź okazała się zaskakująca.
I księga Samuela w wersji greckiej LXX liczy 20 131 wyrazów, 96 192 znaków bez spacji. Średnia długość wyrazu: 4,78.
II księga Samuela liczy 17 927 wyrazów, 85 394 znaków bez spacji. Średnia długość wyrazu jest niemal identyczna: 4,76.
Łącznie: 38 018 wyrazów, 181 626 znaków.
A teraz przejdźmy do NT:
Ewangelia Łukasza liczy 19 448 wyrazów, 95 854 znaków. Średnia długość wyrazu: 4,92.
Dzieje Apostolskie liczą 18 413 wyrazów, 95 648 znaków. Średnia długość wyrazu: 5,19.
Łącznie: 37 861 wyrazów, 191 502 znaków.
W przybliżeniu:
– 1Sm liczy 20 tys. wyrazów, 2Sm 18 tys. wyrazów, łącznie 38 tys. wyrazów.
– Łk liczy 19,5 tys. wyrazów, Dz 18,4 tys. wyrazów, łącznie 37,9 tys. wyrazów.
Wnioski:
1. Dwie księgi Samuela liczą niemal dokładnie tyle samo wyrazów co dwie księgi autorstwa Łukasza. Ok. 38 tysięcy [greckich] wyrazów każdy z dyptyków.
2. Identyczny jest też podział na dwie księgi po 20 i 18 tys. wyrazów. Drugi tom jest każdorazowo odrobinę krótszy.
3. Ew. Łukasza i Dzieje są niemal identyczne pod kątem objętości: liczą po 95,8 i 95,6 tys. znaków. Po usunięciu drobnych dodatków Janowych ta liczba będzie sobie jeszcze bliższa i wyniesie równo 95,6 tys. znaków.
Z czego to wynika? Ze starożytnych zwyczajów wydawniczych. W starożytności długość utworu – zwoju – dla wygody użytkownika nie przekraczała 10 metrów. Jeżeli przekroczyła, ciąg dalszy oznaczano jako tom drugi. Stąd dwie księgi Samuela a nie jedna, z których pierwsza liczy 96 tys. znaków a druga już mniej: 85 tysięcy.
Podobnie pisze biblia info: „Zwój nie przekraczał zwykle 10 m długości ze względu na wygodę czytelnika. Dłuższe dzieła pisarze dzielili na księgi o długości do 10 m. Dlatego być może, zamiast jednej długiej Ewangelii wg Łukasza, mamy ją oraz Dzieje Apostolskie. Każde z nich wypełniało zwój o długości około 10 m”.
Rozwiązuje to również zagadkę nagłego zakończenia Dziejów Apostolskich: Łukaszowi po prostu skończyło się miejsce na zwoju pergaminowym.
DWIE CZĘŚCI ŁUKASZA
Czy Łukasz był świadomy budowy swoich utworów? Pisałem już o tym wcześniej, analizując podział Ewangelii. Zarówno Łk jak i Dz składają się z dwóch głównych części, z których druga zawiera opis podróży i procesu. W przypadku Dziejów są to podróże Pawła * i jego proces a część pierwsza skupia się na Piotrze. W Ewangelii pierwsza część zawiera nauczanie w Galilei, druga podróż Jezusa do Jerozolimy i pobyt w niej zakończony męką i zmartwychwstaniem.
* Przy okazji, żydowskie imię Pawła, Szaweł (gr. Saul) jest tożsame z imieniem króla Saula, bohatera księgi Samuela…
Czy w przeliczeniu na znaki podział taki dalej zachowuje proporcję 0,6? Zasadniczo tak. Pierwsze części utworów liczą ok. 58% całości co jest bliskie zakładanemu 60%. Nie jest to dokładny złoty podział, ale byłem blisko w swoim założeniach co do proporcji. 2% możemy przyjąć jako dopuszczalny margines błędu. Nie spodziewałem się jednak że pod kątem długości Dz będą niemal identyczne z Łk.
Zauważymy jednak coś jeszcze: pierwsza część Łk jak i Dz liczy niemal dokładnie 8 tysięcy wyrazów! 7 999 = 8 023:
Ew. Łk cz.1: 1:1-9:50 (458 w. = 40%) 7 999 w / 39 754 z = [41,13 / 41,47%]
Ew. Łk cz.2: 9:51-24:53 (668 w. = 60%) 11 449 w / 56 100 z = 58,87 / 58,53%]
Dzieje cz. 1 (Dz 1:1 do 12:25) = 8 023 w / 40 701 z = [43,57 / 42,55%]
Dzieje cz. 2 (Dz 13:1 do 28:31) = 10 390 w / 54 947 z = [56,43 / 57,45%]
Podział 8 : 10
Dwie części Dziejów liczą więc po ok. 8 i 10 tys. wyrazów. Jest to o tyle zaskakujące, że już kiedyś wspominałem o znacznikach liczbowych w tekście L Łukasza opartych o liczbę osiem:
13:4 Albo owych osiemnastu (δεκαοκτὼ), na których upadła wieża w Siloam
13:11 I oto kobieta ducha mająca słabości [od] lat osiemnastu (δεκαοκτὼ).
13:16 Tej zaś … oto [już] dziesięć i osiem (δέκα καὶ ὀκτὼ) lat.
Dz 25:6 Spędziwszy zaś wśród nich dni nie więcej jak osiem lub dziesięć (ὀκτὼ ἢ δέκα) …
Łukasz dzieli w toku wypowiedzi wiek „osiemnastoletniej” kobiety na „dziesięć i osiem lat”. Następnie w Dziejach Paweł spędza podobnie „osiem lub dziesięć dni”. Zwrot ten jest więc jednym z wyróżnikiem stylistycznych autora Łk i Dz. Pytanie czy taki podział ma związek z identycznym podziałem Dziejów na 8 i 10 tysięcy wyrazów? Czy też po prostu liczba osiem należała do ulubionych* przez autora i dlatego pierwsze części swoich utworów zawęża do 8 tysięcy wyrazów? A może jak zawsze jest to tylko zwykły przypadek? Jak sądzicie?
* patrz Łk 2:21 osiem dni, 2:37 osiemdziesiąt cztery, 9:28 po ośmiu dniach, 13:4 osiemnastu, 13:11 osiemnaście, 13:16 „dziesięć i osiem”, 16:7 osiemdziesiąt (ὀγδοήκοντα), Dz 9:33 leżał osiem lat, Dz 25:5 „osiem lub dziesięć”; „osiem” nigdy nie występuje u Mk i Mt
PS Wszelkich powyższych obliczeń dokonano w oparciu o:
tekst grecki Samuela: Septuagint, Morphologically Tagged Rahlfs’ (LXX)
https://www.stepbible.org/version.jsp?version=LXX
tekst grecki Łk i Dz: The Greek New Testament: SBLGNT upgraded by Tyndale House (SBLG)