Prof. Jan Kozłowski w swoim najnowszym artykule, dosłownie sprzed trzech dni [1], zaprezentował wyjątkowe spostrzeżenie: występują uderzające zbieżności intertekstualne pomiędzy tekstem Ewangelii Mateusza 22:13 a Eutyfronem (4c) Platona.
PLATON. EUTYFRON
W przypowieści „O uczcie królewskiej” (Mt 22:1-14) o ile większa część treści jest zbieżna u Mt i Łk, tak zakończenie jest kompletnie inne. W wersji Mateusza król – oblubieniec gromadzi na ucztę weselną złych i dobrych, ale jeden z ucztującym nie jest odpowiednio ubrany. Mówi więc sługom: „Związawszy jego nogi i ręce {weźcie go i}, rzućcie w ciemność zewnętrzną. Tam będzie płacz i zgrzytanie zębów”.
W Eutyfronie [2] mamy nieco inna scenę, ale z podobnym zakończeniem. Otóż jeden ze sług po pijaku zabija innego. „Ojciec więc, związawszy razem nogi i ręce jego, wyrzucił do jakiegoś rowu”. [tłumaczenie moje]
Tekst grecki jest niemal identyczny:
Mateusz: δήσαντες αὐτοῦ πόδας καὶ χεῖρας…
ἐκβάλετε εἰς τὸ σκότος
Platon: συνδήσας τοὺς πόδας καὶ τὰς χεῖρας αὐτοῦ,
καταβαλὼν εἰς τάφρον τινά.
δήσαντες to imiesłów czasu przeszłego dokonanego w liczbie mnogiej συν + δήσας w tej samej formie tylko w liczbie pojedynczej.
To może być oczywiście przypadek, ale w całej greckiej literaturze nie znajdziemy podobnych scen, może poza Odyseją i pojmaniem a następnie okaleczeniem Melantiosa:
Wy zaś dwaj ręce do nóg zwiążcie mu na grzbiecie,
A wtrąciwszy do skarbca, drzwi za się zamkniecie;
PLATON. PAŃSTWO
Idąc tym tropem przeprowadziłem małe, synoptyczne śledztwo (czytaj: wpisałem w google: „platon + ręce i nogi”) i oto pojawiły się dwa kolejne cytaty z Platona.
W „Państwie” [3] mamy kolejną sceną wrzucenia do czeluści:
„Ardiaijosowi zaś i innym związali razem ręce, nogi i głowę, przewrócili ich, zbili, powlekli na bok, z drogi, zaczęli ich czesać cierniami i dawać znaki przechodzącym, za co to, i pokazywali, że ich prowadzą na wrzucenie do Tartaru”. [4]
συμποδίσαντες χεῖράς τε καὶ πόδας
W Eutryfronie mamy wrzucenie do wykopanego rowu, fosy (tafros), w Państwie do Tartaru. Wrzucenie do Tartaru w NT znajdziemy tylko w jednym wersecie: w 2 liście Piotra 2:4 gdzie apostoł opisuje wrzucenie aniołów do czeluści. U Mateusza: wrzucenie „w ciemności zewnętrzne”.
PLATON. UCZTA
Lecz przejdźmy teraz do ostatniego cytatu, bo o ile przy wiązaniu członków i wrzucaniu do piekieł możemy mieć do czynienia z pewnym niezależnym od siebie obrazem i motywem literackim tak w „Uczcie” (205e) znalazłem słowa będące już niemal dosłownym cytatem z Mateusza (który to oczywiście powstał wieki później…):
Tak, mój przyjacielu. Przecież człowiek rad by sobie i ręce, i nogi poobcinał, gdyby mu się zepsute wydawały i złe. [5]
W moim przekładzie dosłownym:
Towarzyszu… Ponieważ sobie zaś i nogi i ręce chcieliby odciąć ludzie, jeśliby im wydawałyby się one własne złymi będące.
Co nam to przypomina? Oczywiście naukę Jezusa o odcinaniu złych członków:
18:8 Jeśli zaś ręka twoja, lub noga twoja gorszy cię, wytnij ją i odrzuć od siebie; wyborniej tobie jest wejść do życia kalekim lub kulawym, niż dwoje rąk lub dwoje nóg mając, być rzuconym w ogień wieczny.
Sym. 205e i Mt 18:8a są niemal identyczne. Oczywiście rozwiązań jest kilka:
1. Wszystko to tylko i wyłącznie zbieg okoliczności i np. Jezus / Mateusz i Platon niezależnie od siebie wpadli na pomysł odcinania sobie rąk i nóg
2. Jezus czytywał po pracy Platona i później mimowolnie cytował niektóre jego myśli.
3. Mateusz czytywał Platona i później mimowolnie cytował niektóre jego myśli.
W drugim przypadku jak świadczy to oryginalności nauk NT, w trzecim: mamy przykład wkładania w usta ludzi słów, których nigdy nie wypowiedzieli a „nauki Jezusa” tak naprawdę są naukami Mateusza, z lekką domieszką myśli Platońskiej.
W każdym razie motyw literacki „rąk i nóg” jest wspólny dla dzieł greki klasycznej jak i dla Mateusza.
PS. Zapomniałem dodać że hetaire! towarzyszu / towarzyszu broni / kompanie stąd: przyjacielu, ulubiony zwrot Platona [6], w NT pojawia się wyłącznie u Mateusza np. w słowach Jezusa do Judasza: „Towarzyszu, po co przybyłeś?”
Bibliografia
[1] Kozłowski, J. (2024). „Bind him hand and foot, and throw him into…” Dependence of Matt 22:13 on Plato’s Euthyphro 4c?. Verbum Vitae, 42(4), 1053–1056. https://doi.org/10.31743/vv.17710
[2] Tekst polski: https://wolnelektury.pl/media/book/pdf/platon-eutyfron.pdf grecki: http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0169%3Atext%3DEuthyph.%3Asection%3D4c
[3] Platon, Państwo 10.615e-616a.
[4] tekst polski: https://wolnelektury.pl/media/book/pdf/platon-panstwo.pdf tekst grecki: https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0167%3Abook%3D10%3Asection%3D616a
[5] tekst polski: https://wolnelektury.pl/media/book/pdf/platon-uczta.pdf tekst grecki: https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0174%3Atext%3DSym.%3Asection%3D205e
[6] Platon, „Lizys. O przyjaźni” w przekładzie Joanny Sowy, Collectanea Philologica 10, 3-87, link: https://bazhum.muzhp.pl/media//files/Collectanea_Philologica/Collectanea_Philologica-r2007-t10/Collectanea_Philologica-r2007-t10-s3-87/Collectanea_Philologica-r2007-t10-s3-87.pdf
