Kim był Jezus z Nazaretu? Dla wielu odpowiedź wydaje się prosta. Bogiem. Synem Boga. Mesjaszem. A jeśli nawet nie Chrystusem, to co najmniej Prorokiem. Nawet najwięksi krytycy szukają w opowieściach nowotestamentowych ziarnka prawdy. Być może Jezus nie urodził się z dziewicy, nie chodził po wodzie, nie zmartwychwstał i nie wzleciał ku niebiosom, ale całkiem możliwe, że pochodził z Nazaretu, mieszkał nad jeziorem galilejskim w Kafarnaum, wygłaszał kazania do miejscowych rybaków, a po niezbyt udanej eskapadzie do Jerozolimy został pojmany i stracony przez rzymskich żołnierzy. Być może nie był wcale kaznodzieją, tylko buntownikiem. Jednym z wielu Galilejczyków powieszonych na drzewie w trakcie antyrzymskich rozruchów. W końcu jego uczniowie dość obficie zaopatrzeni byli w broń obosieczną. Ale mimo wszystko istniał – jako Prorok z Nazaretu.

No właśnie. Syn Boży z Nazaretu. A co jeśli… podstawowe prawdy wiary, jeśli całe chrześcijaństwo opiera się na błędach w tłumaczeniu lub błędnej reinterpretacji terminów, które pierwotnie znaczyły coś całkowicie innego? Jeśli „Syn Boży” wcale nie oznacza boskiej, przedwiecznej istoty a „z Nazaretu” mieszkańca galilejskiej wioski?

Nazaret czyli Nazara

Na początek kilka podstawowych informacji. Wiele osób może się zdziwić, ale o ile w polskich (i nie tylko) przekładach „Nazaret” występuje zawsze jako „Nazaret”, o tyle w tekście greckim już tak nie jest. W aktualnej wersji tekstu Nestle-Alanda nazwa ta występuje w trzech wariantach:

  • Ναζαρὲτ („Nazaret”),
  • Ναζαρέθ („Nazareth”),
  • Ναζαρα („Nazara”).

Aparat krytyczny dostarcza kolejnych:

  • Ναζαραθ („Nazarath”),
  • Ναζαρατ („Nazarat”),
  • Ναζαρὲδ („Nazared”) w Kodeksie Bezy, skorygowane prze kolejnego kopistę na Ναζαρὲ („Nazare”).

Wersja stylistyczna Ναζαρέθ (Nazareth, kończąca się na θ – theta zamiast τ – tau) jest typowa dla tekstów Łukasza – Ewangelii (Łk 1:26, 2:4, 2:39, 2:51) oraz Dziejów (Dz 10:38). Ναζαρὲτ jest wyróżnikiem tekstu Marka (1:9) i Jana (1:45, 1:46). Tylko w jednym przypadku tekst Łukasza zawiera wariant najbardziej odmienny – Ναζαρα, w wersecie 4:16.

W Ewangelii Mateusza termin „Nazaret” pojawia się trzykrotnie i za każdym razem w innej formie: Ναζαρὲτ (2:23), Ναζαρα (4:13), i pod koniec ewangelii Ναζαρέθ (21:11). Tak znaczna rozbieżność stylistyczna świadczyć może o występowaniu odmiennych warstw narracyjnych, wynikających albo z kompilacji różnych materiałów przez jednego autora, albo też z późniejszych dopisków innych autorów / redaktorów. Podobne rozbieżności stylistyczne występuje we wszystkich ewangeliach i dotyczą nie tylko różnych nazw własnych, ale też ogólnego stylu wypowiedzi i stosowanego słownictwa.

Wariant Ναζαρα (Nazara) ma charakter szczególny, pozbawiony końcowej spółgłoski. Możliwe, że ma charakter pierwotny, o czym świadczą różnorakie próby poprawek na Ναζαραθ, Ναζαρατ, Ναζαρὲτ, Ναζαρέθ w tekście bizantyńskim etc. Występuje tylko w dwóch powiązanych ze sobą miejscach: w Ewangelii Mateusza 4:13, gdzie Jezus na początku działalności opuszcza „Nazarę” by osiedlić się w Kafarnaum, i w paralelnym miejscu Łukasza (4:16) gdzie znajdujemy bardziej rozbudowany opis przybycia do Nazary i opuszczenia miasta przed rozjuszonym tłumem.

Można przy tym zauważyć, że tekst „Łukasza” ma charakter wtórny. Ten sam opis „wizyty w rodzinnych stronach”, tyle że bez podania nazwy miejscowości, u Marka i Mateusza znajduje się znacznie dalej. Łukasz wstawia go na początek swojej ewangelii przez co dochodzi do błędów logicznych w tekście, zwanych „szwami literackimi”: tekst nawiązuje do wydarzeń, które dopiero będą miały miejsce. Można więc przyjąć, że któryś z późniejszych redaktorów lub kopistów, mając przed oczami lub w pamięci tekst Mateusza uznał, że opowieść o wizycie w Nazara bardziej będzie pasować do początkowych fragmentów ewangelii. Tekst stał się bardziej spójny z wersją Mateusza, ale stracił sens i logikę wypowiedzi. Co ważne, szereg źródeł (np. wersja Marcjona) posiada ten fragment w partiach późniejszych, zgodnie z chronologią Marka / Mateusza.

Nazwa własna Nazaret pojawia się tylko w ewangeliach i Dziejach; w innych pismach NT jest nieobecna. Jak mogliśmy zauważyć, jest zróżnicowana stylistycznie nie tylko pomiędzy danymi ewangeliami, ale też nawet w ramach jednej księgi. Występowanie tej nazwy jest marginalne. Dla przykładu, w ewangelii Marka „Nazaret” pojawia się tylko raz, w scenie chrztu: przyszedł Jezus z Nazaretu Galilei (= Galilejskiego). Ten sam fragment tej samej sceny u (podobno) późniejszego Mateusza brzmi: przybywa Jezus z Galilei (wersety Mk 1:9 i Mt 3:13, T.29). Marek pisze o pochodzeniu z Nazaretu Galilejskiego, Mateusz wyłącznie o Galilei. Czyja wersja tekstu jest pierwotna? Takich dodatków u Marka jest znacznie więcej, są wręcz typowe dla niego, i doprawdy nie mogę zrozumieć na jakiej podstawie tekst ten w większości analiz traktowany jest jako pierwotny – co z tego, że jest krótszy, skoro poszczególne wersety są bardziej rozbudowane stylistycznie o dodatki typu „poganie”, „ewangelia” czy „duch święty”?

Podobna zależność ma miejsce w jednej ze scen pasyjnych, gdzie u Marka Piotr nie przyznaje się do „Nazareńczyka Jezusa”, a w wersji Mateusza: do „Galilejczyka Jezusa”. Po raz kolejny Mateusz nazywa Jezusa Galilejczykiem, osobą z Galilei, tak jakby nie znał własnej opowieści o Nazarecie i Nazarze. Dalej, w ewangeliach Marka i Mateusza Jezus odwiedza swoje „ojczyste strony”, ale pozostają one nienazwane. Dopiero Łukasz wprowadza do tej opowieści nazwę „Nazara”. Można więc zadać pytanie: czy marginalne odniesienia do Nazaretu w tekstach Marka i Mateusza nie mają przypadkiem charakteru późniejszych uzupełnień? Podobnie przecież wygląda kwestia pierwszego wersetu ewangelii Marka, gdzie znaczna część źródeł opuszcza słowa „Syna Boga”.

Syntetycznie występowanie Nazaretu w pismach NT wygląda następująco:

Ναζαρὲτ (4) Ναζαρέθ (6) Ναζαρα (2)
Mt 2:23 21:11 * 4:13
Mk 1:9 *
Łk 1:26, 2:4, 2:39, 2:51 4:16
Dz (Łk) 10:38 *
Jn 1:45 *, 1:46 *
inne

* w formie ἀπὸ… (z Nazaretu)

 

Z Nazaretu czyli… Nazorejczyk

Nie tylko nazwa miejscowości, z której miał pochodzić Jezus, ma charakter wielowariantowy. Podobna sytuacja występuje z samym przydomkiem Jezusa. Ten, poza zwrotem ἀπὸ Ναζαρὲτ / ἀπὸ Ναζαρὲθ (z Nazaretu), występuje w dwóch podstawowych formach:

  • ὁ Ναζαρηνός (Nazareński),
  • ὁ Ναζωραῖος (Nazorejczyk),

co, oczywiście, w większości przypadków nie przekłada się na polskie tłumaczenia.

W Kodeksie Bezy Ναζαρηνός zastąpiony jest jeszcze inną formą: ὁ Ναζωρηνός („Nazoreński„).

Kodeksy łacińskie również posiadają odmienne wersje:

  • Nazarenus / Nazorenus,
  • Nazaraeus / Nazoraues.

Zróżnicowanie stylistyczne jest szczególnie widoczne w podziale na poszczególne ewangelie:

  • formy Ναζωραῖος – Nazorejczyk / Nazoreusz, używa wyłącznie Mateusz (2:23, 26:71), Jan (18:5, 18:7, 19:19) i autor Dziejów Apostolskich (2:22, 3:6, 4:10, 6:14, 22:8, 26:9; 24:5);
  • formy Ναζαρηνός – Nazareński / Nazareńczyk, używa przede wszystkim Marek;
  • Ewangelia Łukasza zawiera warianty mieszane: Ναζαρηνός w 4:34, 24:19, Ναζωραῖος w 18:37, co ponownie świadczy o łączeniu różnych źródeł;
  • Dzieje Apostolskie 24:5 jako jedyne zawierają Ναζωραῖος w liczbie mnogiej! Paweł nazwany zostaje πρωτοστάτην τε τῆς τῶν Ναζωραίων αἱρέσεως – przywódcą sekty (partii) nazorejczyków (podobnie jak esseńczyków czy faryzeuszy).

W oficjalnych tłumaczeniach panuje kompletny chaos. Zarówno w Biblii Tysiąclecia jak i Warszawskiej odmienne formy tłumaczy się tym samym zwrotem, te same przekłada się w różny sposób. Ναζωραῖος raz jest Nazarejczykiem, raz „z Nazaretu”, raz Nazareńczykiem. Być może wynika to z większej ilości tłumaczy, być może jest to wynik dowolności w przekładzie.

Ta dwoistość stylistyczna Ναζαρηνός – Ναζωραῖος, podobnie jak Ναζαρὲτ – Ναζαρα jest istotna. Jeżeli ewangeliści stosują różne formy stylistyczne w tak w zasadzie podstawowej kwestii jak przydomek ich Nauczyciela to może to świadczyć w zasadzie o jednym: o różnych formach wynikających z odmiennego przekładu aramejskiego pierwowzoru. Podobne rozbieżności występują w tekście łacińskim co wyklucza łacinę jako podstawę przekładu dla koine.

Spójrzmy na mój ulubiony przykład z „Władcy Pierścieni”. Ulubiony z uwagi nie na tematykę, ale na ilość dostępnych przekładów na rynku polskim. Przydomek jednej z postaci, Wormtongue, w kolejnych polskich wydaniach przekładano następująco:

  • Skibniewska: Smoczy Język,
  • Gumkowski: Gadzi Język,
  • Łoziński: Żmijowy Język,
  • Frącowie: Robaczywy Język.

Różnorodność form może świadczyć o tłumaczeniu, ale nie musi. Może też mieć charakter celowych zmian i późniejszych poprawek, korekt. Markowy termin „Nazareński” wydaje się być wtórny, forma przymiotnikowa spójna samogłoskowo z Nazarą / Nazaretem. Nazorejczyk jest bardziej problematyczny. Nazorejczyk mógłby być co najwyżej mieszkańcem Nazory, ale nie Nazaretu. Mieszkaniec Nazaretu to raczej Nazaretańczyk – Ναζαρέθένός, ewentualnie Ναζαρέθαiός lub Ναζαρέθιτός, ale nie Ναζωραῖος.

Nazorejczyk, moim zdaniem, nie ma bowiem żadnego związku z Nazarą, jest to wywód wtórny. Termin ten jest raczej związany z hebrajskim nazirejczykiem i ślubami nazireatu.

Tę wtórność najlepiej widać u Mateusza:

2:23 I przyszedłszy, osiedlił się w mieście zwanym Nazaret, aby się wypełniło, co było powiedziane przez proroków, że: „Nazorejczykiem będzie nazwany”.

Osiedlił się w mieście zwanym Strażnica, aby się spełniło iż „Strażnikiem zostanie nazwany”.

Tudzież: Osiedlił się w mieście zwanym Samotnia, aby się spełniło iż „Samotnikiem zostanie nazwany”.

Nazara etymologicznie oznacza bowiem strażnicę, samotnię. To, że kogoś nazywano Strażnikiem nie znaczy, że pochodził ze Strażnicy… Przy okazji, towarzyszką Jezusa „ze Strażnicy” była Maria „z Wieży” (Ναζαρηνός – Μαγδαληνή). Obie nazwy mogą mieć charakter tytularny, związany ze ślubami nazireatu.

Śluby nazireatu

Biblistyka chrześcijańska odrzuca w zasadzie w całości powiązanie tytułu Nazorejczyk z nazireatem i nazirejczykami. Z prostego powodu – skoro Jezus pochodził „z Nazaretu” to czemuż Nazorejczyk miałby oznaczać coś innego niż mieszkańca Nazaretu?

Prawda może jednak być zgoła inna: ewangeliści, lub raczej kolejni redaktorzy ewangelii, wymyślili miejscowość Nazaret / Nazarę po to by – wtórnie – wytłumaczyć przydomek Jezusa – Nazorejczyk, którego wytłumaczyć nie potrafili w inni sposób; albo też dokonali archaizacji, łącząc późniejszą wioskę (bo wcześniej nikt o takiej mieścinie nie słyszał) z terminem, który nic im nie mówił.

Zresztą, do tej pory trwają poszukiwania proroctwa „Nazorejczykiem będzie nazwany” i różnorakie naginanie tekstu o „gałęzi z rodu Jessego”. W każdym razie nikt nie pisał w ST „Gałęzią (netzer) zostanie nazwany”! W Septuagincie najbardziej zbliżony tekst znajdziemy w Księdze Sędziów, w opowieści o Samuelu: ὅτι ναζιραῖον ἔσται τῷ θεῷ – że nazirejczykiem będzie bożym (Sdz 13:7).

Czy zatem Nazorejczyk to nic innego jak starotestamentowy nazirejczyk (lub: nazyrejczyk)?

Kim byli nazirejczycy? Termin ten w języku heberajskim pochodzi od słowa nazir (נזיר)  – „poświęcony” lub „odosobniony” i oznacza osobę świętą, poświęconą Panu, która na określony czas lub do końca życia składała śluby świętości. Nazirejczycy nie mogli pić wina (por. Mk 14:25!) ani też spożywać owoców winorośli, nie strzygli włosów, nie zbliżali się do zmarłych. Po zakończeniu ślubów udawali się do świątyni jerozolimskiej, gdzie składali ofiary z owcy, jagnięcia i barana (chatat, olah i shelamim) oraz chleba i płynów jako ofiarę przebłagalną za grzechy i pojednania z Bogiem. Następnie, na dziedzińcu Świątyni, ich głowy były rytualnie strzyżone a włosy palone w tym co ogniu co wcześniejsze ofiary. Dokładne zasady ślubu nazireatu – poświęcenia Jahwe – opisuje Księga Liczb, rozdział 6.

6:5a Przez cały czas jego ślubu nazyreatu brzytwa nie przejdzie po jego głowie. Dopóki nie wypełnią się dni, na które poświęcił się Panu, będzie poświęcony.

Żydowski Nazirejczyk to inaczej Święty, Święty Pana, poświęcony / odosobniony dla Boga. Osoba, która uświęca się dla Boga, po to by zmyć grzechy swoje i innych. Chrześcijańska ofiara z Nazorejczyka stanowi trawestację ofiary nazirejskiej. Podobnie jak śmierć krzyżowa w wieczór Paschy stanowi analogię do żydowskiej ofiary pesach.

johanJan Chrzciciel – nazirejczyk

Nazorejczyk czyli… Święty Boga

Czy Jezus Nazorejczyk to inaczej nazirejczyk – Święty Boga?

Pomińmy w tej chwili nieliczne nawiązania do Nazaretu jako potencjalnie wtórne. Czy w takim przypadku tekst ewangelii lub innych ksiąg NT pozwala na jakiekolwiek powiązanie Jezusa –  Nazorejczyka z nazirejczykami? Takich przesłanek dostarcza nam Ewangelia Łukasza oraz Dzieje Apostolskie, czyli dwie księgi tego samego autora, operujące tym samym stylem, słownictwem, tymi samymi obrazami i schematami.

(1) W Ewangelii Łukasza nazorejczyk = święty

W trakcie pracy nad synopsą w zasadzie przez przypadek zauważyłem, że ten sam zwrot z Historii Narodzin κληθήσεται – będzie nazwany, u Mateusza dotyczy nazwania Jezusa Nazorejczykem, u Łukasza – Świętym! Łukasz dwukrotnie przepowiada nazwanie Jezusa „Świętym” lub „Synem Boga”, a w wersecie 2:23 nawiązując do wykupienia pierworodnego, zmienia ustęp z Księgi Wyjścia 13:2, tak, że ten bardziej jest zbieżny z tekstem Mateusza, niż z tekstem Starego Testamentu:

Mateusz 2:23: „Nazorejczykiem będzie nazwany” (Ναζωραῖος κληθήσεται).

Łukasz 2:23: „… świętym Pana będzie nazwany” (ἅγιον τῷ κυρίῳ κληθήσεται).

Łukasz 1:35 „… świętym będzie nazwany, synem Boga” (ἅγιον κληθήσεται υἱὸς θεοῦ).

Łukasz 1:32 „… synem Najwyższego będzie nazwany” (υἱὸς ὑψίστου κληθήσεται).

Święty sługa Boga to inaczej… nazirejczyk. W języku hebrajskim syn i sługa znaczą to sam.

Czy powyższa zbieżność Mt 2:23 = Łk 2:23 jest tylko przypadkowa? Czy może Łukasz i Mateusz bazowali na tym samym tekście, wspólnym źródle aramejskim, które Łk przetłumaczył dosłownie, doszukując się analogii do Księgi Wyjścia a Mt pozostawił bez tłumaczenia? A może Łukasz bazował na tekście Mateusza (być może jego wczesnej wersji), zmieniając miejsca wydarzeń nie dlatego, że tworzył swoją historię niezależnie, ale dlatego że tworzył swoją wersję tej historii?

nazirejczyk (נזיר) – święty Jhwh

Mateusz -> Nazorejczyk  | Łukasz -> Święty Pana

(2) W Ewangelii Łukasza Kananejczyk = Gorliwiec

To, że Łukasz mógł dysponować (a raczej na pewno dysponował) starszym tekstem lub też tekstem aramejskim a nie greckim możemy dowieść w oparciu o inne przykłady z tej samej ewangelii:

– w wykazie apostołów Łukasz umieszcza Szymona zwanego Gorliwym (gr. Zelotą – ζηλωτὴν), podczas gdy Marek i Mateusz mają w tym samym miejscu Szymona Kananejczyka (τὸν Καναναῖον)

kannaim (קנאים) – gorliwy

Mateusz / Marek -> Kananejczyk  | Łukasz -> Gorliwy (gr. Zelota)

Żydowscy kannaim to członkowie ugrupowania polityczno-religijnego walczącego z rzymskimi okupantami. Być może dlatego Mateusz lub Marek przekręcają tę nazwę tworząc z buntownika mieszkańca Kanaanu… Podobnie przekręcono przydomek Judasza Sykaryty (członka grupy skrytobójców) na Iskariotę (męża z Kariotu). Kodeksy zachodnie piszą o Scariocie, wschodnie o Iscariocie…

(3) W Ewangelii Łukasza Syn Boży = człowiek sprawiedliwy

Kolejny znamienny przykład. Scena pod krzyżem. U Marka i Mateusza rzymski setnik wyznaje wiarę w Chrystusa wołając: Zaprawdę ten był Synem Bożym! Łukasz poniekąd bluźnierczo pisze coś na pozór innego: Zaprawdę ten był mężem sprawiedliwym! Dlaczego tylko na pozór? W języku hebrajskim syn boży znaczy dokładnie to samo co mąż sprawiedliwy, sługa boży, człowiek posłuszny bogu. Jest to idiom, taki sam jak „Syn Dawida” czy „Syn Abrahama” tudzież „Syn Pocieszenia” lub „Syn Wojny”. Synami bożymi nazywani byli królowie, sędziowie, święci, kapłani. Synem Boga – Sługą Boga nazywany jest często cały Izrael (nawet w Łk 1:54! gdzie παιδὸς oznacza zarówno sługę jak i syna). Zresztą, w kulturze semickiej syn był własnością i sługą ojca, a nie kimś mu równym!

syn Boga – sługa Boży, człowiek posłuszny Bogu

Mateusz / Marek -> Syn Boga | Łukasz -> człowiek sprawiedliwy

(4) W Dziejach Jezus = Święty Sługa Boga

Podobny język i określenia w stosunku do Jezusa znajdziemy w Dziejach Apostolskich.

3:14 wy zaś Świętego i Sprawiedliwego odrzuciliście…

4:27 Zgromadzili się bowiem istotnie w tym mieście przeciwko Świętemu Słudze (ἅγιον παῖδα) twemu, Jezusowi, którego namaściłeś…

<< Święty Sługa Boga Jezus Namaszczony >> to w zasadzie dosłowne (alternatywne) tłumaczenie imienia Jezus Nazorejczyk Syn Boga Pomazaniec…

U Łukasza Jezus to „święty sługa boży” i „człowiek sprawiedliwy”. Podobnie wołają demony: Jezusie Nazareński nie dręcz nas. Wiemy kim jesteś: Świętym Boga!

Inaczej mówiąc, w nowotestamentowych tekstach Łukasza odnaleźć możemy faktyczne znaczenie terminów zniekształconych w innych ewangeliach – pierwotne, aramejskie czy też hebrajskie tło językowe ewangelii.

(5) W Dziejach nazorejczycy = święci

W wersecie 24:5 Żydzi nazywają Pawła przywódcą sekty nazorejczyków (πρωτοστάτην τε τῆς τῶν Ναζωραίων αἱρέσεως). Tymczasem w innych partiach tekstu wyznawcy Chrystusa nazywani są „świętymi”.

9:13 słyszałem od wielu o tym mężu, ile złego wyrządził świętym twoim w Jerozolimie;

9:32 I stało się, że Piotr, obchodząc wszystkich, przyszedł też do świętych, którzy mieszkali w Lyddzie.

9:41 przywoławszy zaś świętych i wdowy…

26:10 gdy otrzymałem pełnomocnictwo od arcykapłanów, wtrąciłem do więzienia wielu świętych

nazorejczycy = święci = nazirejczycy

Jak do tej pory nikt chyba na to nie zwrócił uwagi.

Podobna sytuacja ma miejsce w listach Pawła (1Kor, 2 Kor, Ef, Kol, Flp, Flm, Hbr)

Rzymian 15:25-26 A teraz idę do Jerozolimy z posługą dla świętych. Macedonia bowiem i Achaja postanowiły urządzić składkę na ubogich spośród świętych w Jerozolimie.

1 Koryntian 16:1 A co do składki na świętych, to i wy czyńcie tak, jak zarządziłem w zborach Galacji.

itd.

W kulturach semickich chrześcijanie do dzisiaj nazywani są nazarejczykami (arab. i aram. nasrani, hebr. notzri), w Indiach: nasrani. W mandeizmie „nazorejczyk” to kapłan, wtajemniczony. Mandeicka księga Haran Gawaita opisuje ucieczkę 4 tys. nazorejczyków z Jerozolimy na tereny dzisiejszego Iraku.

W zasadzie mandejczycy to nic innego jak inna nazwa nazorejczyków. Mandai to aramejski odpowiednik greckiego gnosis – wiedzy, wiedzy sekretnej, niedostępnej dla ogółu, a nazorejczyk wywodzony jest przez nich od słowa nasiruta – co znaczy dokładnie to samo co gnosis.

mandejczycy = nazorejczycy = gnostycy

I wiek n.e. w Palestynie to prowadziły kocioł polityczno-religijny. Esseńczycy, ebionici, nazarejczycy, mandeici to być może jedynie różne odłamy i schizmy tego samego ruchu, tej samej ścieżki łączącej elementy gnostycyzmu i judaizmu. Rytualne oblucje i posiłki, nazywanie siebie „ubogimi”, „świętymi” „strażnikami (przymierza)”. Z tej religijnej mieszanki wyłoniło się chrześcijaństwo i odniosło sukces w wersji zpoganizowanej i zhellenizowanej, zaprzeczającej własnym korzeniom. Nazorejczycy w IV wieku stanowili już lokalny i małoznaczący folklor. Nowy Kościół przeniósł swą stolicę z Jerozolimy do Rzymu. Potomkowie najbliższej rodziny Jezusa – despozyni – jeszcze w 318 r. domagali się w Rzymie przywrócenia ofiar na ich wspólnotę. Papież Sylwester odprawił ich z kwitkiem.

MandaeanIrańska wspólnota mandejczyków. Czas zatrzymany w miejscu.

 

Nazirejczycy czyli… obdarzeni mocą

W Starym Testamencie jest jeszcze jedna kategoria nazirejczyków, mająca charakter bardziej mityczny. Żydowscy bohaterowie, herosi, przychodzą na świat w cudowny sposób za zwiastowaniem anioła, który odwiedza niepłodną kobietę (Izaak, Jakub, Józef, Samson, Samuel…). Dysponują oni nadludzką siłą. Jakub jest w stanie pokonać w zapasach samego Boga, Samson napełniony mocą Ducha potrafi rozedrzeć lwa.

Sdz 16:17 [wtedy] wyjawił jej całą swoją tajemnicę i rzekł do niej: Brzytwa nie przeszła jeszcze po mojej głowie, gdyż jestem nazyrejczykiem Bożym od mego urodzenia; jeśliby mnie ogolono, odeszłaby mnie moja siła i osłabłbym i stałbym się jak każdy inny człowiek. (BW)

Samson nazwany zostaje nazirejczykiem bożym – Świętym Boga. Śluby czystości i nie spożywania wina dotyczą jego matki. Dzięki mocy bożej jest w stanie dokonywać nadludzkich dzieł.

W ewangelii Łukasza historie narodzin Jana Chrzciciela i Jezusa nawiązują do dwóch starotestamentowych boskich nazirejczyków – Samsona i Samuela. Niektóre fragmenty są wręcz żywcem skopiowane (por. Łk 1:13-16 i Sdz 13:3-5). Magnificat to kopia hymnu dziękczynnego Anny, matki Samuela.

SamsonSamson – biblijny Herakles. Obraz autorstwa Francesco Hayeza

I tak jak Samson był obdarzony mocą Boga, dającą mu nadludzką siłę, tak samo łukaszowy Jezus obdarzony jest mocą Ducha, otrzymaną w momencie chrztu w Jordanie. Jezus w ewangelii Łukasza nie leczy chorych swoją mocą czy umiejętnościami ale „mocą Pana”, którą jest napełniony. Ta moc jest w stanie „z niego wychodzić” „być w nim” etc:

4:14 I powrócił Jezus w mocy Ducha do Galilei.

5:17 I zdarzyło się w jedne dni, (…) i moc Pana była w nim ku uzdrawianiu.

6:19 I cały tłum pragnął się dotknąć go, gdyż moc z niego wychodziła i uzdrawiała wszystkich.

8:46 Jezus zaś rzekł: „Dotknął mnie ktoś; jam bowiem poznał, że moc wyszła ze mnie„.

Taką samą moc otrzymują uczniowie w trakcie święta namiotów.

 

Podsumowanie

  • Terminy Nazaret i Nazareńczyk w Nowym Testamencie występują wyłącznie w ewangeliach oraz w Dziejach i są zróżnicowane stylistycznie.
  • Nazaret ma charakter redakcyjnie wtórny. Nazorejczyk to inaczej Święty Boga, osoba obdarzona mocą albo składająca śluby poświęcenia Bogu.
  • W Ewangelii Łukasza oraz w Dziejach odnaleźć możemy pierwotne znaczenia hebrajskich terminów i idiomów. Nazorejczyk to święty, nazorejczycy nazywają sami siebie świętymi, zamiast Syna Bożego odnajdujemy Człowieka Sprawiedliwego.
  • Jezus łukaszowy to święty sługa Boga, mąż obdarzony mocą Boga.
  • Teksty Łukaszowe zawierają starszą warstwę judeochrześcijańską – nazorejską.

 

Wybrana bibliografia:

Ilustracja:
Saul i wiedźma z Endoru