W nawiązaniu do aktualnie wszechobecnych informacji dotyczących mycia rąk… warto zwrócić uwagę na pewien fragment, dotyczący obmyć rytualnych, występujący wyłącznie w Ewangelii Marka. Mk 7:1-4 (z pewnymi nawiązaniami w Łk 11:37-38) zawiera dwa, sprawiające dość spore trudności w tłumaczeniu, sformułowania: mycie rąk za pomocą… pięści oraz obmywanie rytualne… łóżek:
Przekład dosłowny: 7:1 Gromadzą się przy nim faryzeusze i jacyś uczeni w Piśmie, którzy przybyli z Jerozolimy. 7:2 I ujrzawszy, że niektórzy z uczniów jego, rękami nieczystymi, to jest nieumytymi, jedli chleby, strofowali ich. 7:3 Faryzeusze bowiem i wszyscy Judejczycy, jeśliby {pięścią – gr. πυγμῇ} nie obmyli rąk, nie jedzą, trzymając się tradycji starszych. 7:4 I z placu targowego kiedy przychodzą, jeśli się nie spryskają wodą, nie jedzą. I wiele jest podobnych, które przyjęli: trzymanie się obmyć kubków i sextariusów, i naczyń miedzianych, {i leżanek – gr. κλινῶν}.
Termin πυγμῇ dosłownie oznacza << pięść >> i występuje m.in. w Ks. Wyjścia 21:18 (w przekładzie Septuaginty) oraz w Iliadzie – w kontekście walki na pięści (23.669).
J. Wellhausen, twórca teorii czterech źródeł, w 1909 roku napisał „co faktycznie oznacza πυγμῇ, w zasadzie nikt nie wie”… Czy tak jest w istocie? Spójrzmy najpierw jak z tym problemem radzą sobie oficjalne przekłady, a radzą sobie… każdy na swój sposób:
Biblia Tysiąclecia:
„…jeśli sobie rąk nie obmyją, rozluźniając pięść.”
Biblia Warszawska:
„…jeśli przedtem nie umyją starannie rąk”
Przekład Nowego Świata:
„…jeśli nie umyją rąk aż do łokci„
Ten sam termin πυγμῇ jak widzimy przetłumaczono w całkowicie odmienny sposób. Dodajmy też, że wszystkie trzy przekłady całkowicie POMIJAJĄ niezbyt pasujący do kontekstu zwrot „i leżanek / łóżek”, a latynizm „sextarius” tłumaczą jako „dzban”.
Jakie są możliwe rozwiązania tego problemu?
1) Termin πυγμῇ nawiązuje do rytualnego oblewania dłoni przed posiłkiem, w trakcie którego rozluźnia się dłoń, tyle że całość jest kompletnie niegramatyczna, a ręce są wtedy wspominane dwukrotnie: ἐὰν μὴ πυγμῇ… νίψωνται τὰς χεῖρας, takie rozwiązanie przyjmuje Biblia Tysiąclecia naginając nieco przekład pod własną interpretację i dodając słowo „rozluźniając” niewystępujące w tekście greckim;
2) Greckie πυγμῇ to dosłowne tłumaczenie wieloznacznego terminu aramejskiego, gdzie słowo pięść oznacza również dzbanek (ang. „a jug”) lub miarę długości od nadgarstka aż po łokieć (G. Gray i inni), takie rozwiązanie przyjmuje przekład NŚ, tyle że rytualne ablucje dotyczą dłoni po nadgarstek, a nie po łokieć, takie tłumaczenie nie ma więc sensu;
3) πυγμῇ nie jest pierwotnym wariantem, tylko efektem błędu kopisty, mimo że πυγμῇ występuje w większości wariantów niektóre ważne kodeksy mają w tym miejscu inne słowa: Kodeks Synajski א oraz W stosują bliski fonetycznie wariant πυκνα („często, wielokrotnie”), podobnie tłumaczy większość kodeksów zachodnich (it b – subinde) (it f, g2, l, Wulgata – crebro), cop bo; it d zawiera primo – najpierw, przekłady syryjskie i etiopskie: „dokładnie” – w tym kierunku idzie przekład Biblii Warszawskiej, który przyjmuje wersję Wulgaty;
4) pięści + rąk to błąd kopisty (powielenie dwóch form tłumaczenia tego samego słowa: niezbyt jasny zwrot „obmycie pięści” zmieniono na „obmycie rąk” a inny kopista połączył to razem w „obmycie pięścią rąk”), nie jest to sytuacja nietypowa bo podobnie postąpił kopista kodeksu it aur łącząc crebro + pugillo z dwóch innych kodeksów („wielokrotnie pięścią”) ponadto niektóre teksty syryjskie (sa, s) całkiem pomijają ten zwrot pisząc tylko o obmyciu rąk
Jakie jest najbardziej prawdopodobne rozwiązanie? Moim zdaniem πυγμῇ nie ma nic wspólnego z rozluźnianiem pięści, myciem do łokcia i albo faktycznie jest to błędny przekład, albo błąd kopisty i teksty zachodnie, א oraz syryjskie zawierają wersję najbardziej prawdopodobną: „dokładnie”.