W jednym z opracowań dotyczących źródła Q natknąłem się na informację, że termin „przyjaciel” stanowi wyróżnik stylistyczny dla tej warstwy ewangelii. Nic bardziej mylnego. Słowo „przyjaciel” i jego pochodne występują niemal wyłącznie w Ewangelii Łukasza i Dziejach i stanowi jeden z wyróżników stylu Łukasza / L. U Marka nie występuje w ogóle. U Mateusza tylko w jednym wersecie Q, utrzymanym w stylistyce L.
φίλος
Na początek, greckie słowo φίλος (filos) ma wiele odcieni, może oznaczać przyjaciela, kogoś drogiego, bliskiego sercu, ale też ukochanego, kochanka, małżonka. φίλος dotyczy zarówno przyjaźni jak i miłości. Z tego samego rdzenia pochodzi rzeczownik pocałunek φίλημα (filēma) czy też całować czule καταφιλέω (katafileō) – patrz perykopa z jawnogrzesznicą całującą czule stopy czy o synu marnotrawnym wycałowanym przez swojego ojca po powrocie do domu.
Ewangelia Łukasza zaczyna się od dedykacji dla Teofila – Przyjaciela Boga a kończy na adnotacji o tym, że Herod i Piłat „zostali przyjaciółmi”. Przyjaciół i przyjaciółki znajdziemy w 14 wersetach Łukasza oraz w 3 Dz:
- 7:6 [Q + L] posłał przyjaciół
- 11:5, 5, 6, 8 [L] będzie mieć przyjaciela… Przyjacielu, użycz, ponieważ przyjaciel…, dlatego, że jest przyjacielem…
- 12:4 [Q + L] przyjaciołom moim
- 14:10 [L] Przyjacielu, przysuń się
- 14:12 [L] nie zwołuj przyjaciół, braci, krewnych, sąsiadów bogatych,
- 15:6 [Q + L] zwołuje przyjaciół i sąsiadów
- 15:9 [L] zwołuje przyjaciółki i sąsiadki
- 15:29 [L] abym z przyjaciółmi mymi mógł się zabawić
- 16:9 [L] Czyńcie sobie przyjaciół
- 21:16 [T + L] i krewnych, i przyjaciół
- 23:12 [T + L] Stali się zaś przyjaciółmi
- Dz 10:24 krewni i bliscy przyjaciele
- Dz 19:31którzy byli mu przyjaciółmi
- Dz 27:3 pozwolił mu pójść do przyjaciół.
Towarzysze
φίλος występuje więc niemal wyłącznie u Łukasza w warstwie L lub dodatkach do tekstów wspólnych. JEDYNYM wyjątkiem jest werset Mt 11:19a: Przyszedł Syn Człowieczy: je i pije. a oni mówią: „Oto żarłok i pijak, przyjaciel celników i grzeszników”. I na podstawie tego jednego wyjątku powstają teorie związane z całym źródłem Q.
Celnicy, grzesznicy, „jeść i pić” to kolejne zwroty i słowa kluczowe typowe dla języka L a nie Mateusza. Możliwy wniosek: fragment o przyjacielu celników nie należy do źródła Q czy też stylu Mateusza ale jest dziełem Łukasza. Mateusz, jeśli musi, używa innego słowa: ἑταῖρε – Druhu! Towarzyszu mój, po co przyszedłeś? (Mt 20:13, 22:12, 26:50) W polskich przekładach: „Przyjacielu”, podczas gdy rzeczownik źródłowy ἑταῖρος (hetairos) jest różny, choć synonimiczny, w stosunku do Łukaszowego φίλος (filos). W polskich przekładach obydwa słowa przekładane są identycznie.
Gdyby więc werset 11:19 należał do języka Q czy też dokładniej Mateusza to autor Mt użyłby raczej zwrotu „towarzysz celników i grzeszników” a nie „przyjaciel celników i grzeszników”.
Przy okazji u Łukasza poza żarliwymi pocałunkami znajdziemy również namiętną / żarliwą kłótnię pomiędzy uczniami: φιλονεικία (filoneikia) w wersecie 22:24.
Wnioski:
– czasami te same słowa w przekładzie polskim czy angielskim dotyczą całkowicie innych słów w języku greckim
– występowanie danego zwrotu w warstwie językowej danego ewangelisty może oznaczać ingerencję kopistów i powielanie treści z jednej ewangelii do drugiej bez patrzenia się na styl autora, podobnym przypadkiem są nieliczne wersety ze zwrotem „królestwo Boga” u Mateusza, który tego pojęcia nie stosuje
– to czy dane słowo należy to bazy leksykalnej danego autora najlepiej rozpoznać po analizie perykop lub fragmentów własnych; podobnie Łukasz w warstwie L nie tylko pisze o przyjaciołach, ale również o krewnych, sąsiadach, znajomych i mieszkańcach pobliskich okolic, jeżeli dane tło językowe jest spójne w perykopach L oraz w Dziejach a w warstwie Q występuje incydentalnie to możemy mieć pewność że takie perykopy mają u Mateusza charakter wtórny.
I na tym polega jedna z zalet Synopsy: możliwość bezpośredniego porównywania tekstu zarówno w języku polskim jak i w greckim.
Na grafice powyżej: pocałunek (φίλημα) zdrajcy.
Najnowsze komentarze