c.d. słownictwa medycznego i wojskowego u Łukasza
Przytaczając fragmenty związane z wojskowością nie sposób pominąć jeszcze jednej perykopy, o opętanym z Gerazy, którego imię było „Legion”, gdyż demonów weszło wiele w niego. Zanim jednak Jezus wkroczył do krainy Gerazeńczyków, płynął łodzią w trakcie ogromnej wichury. W opowieści o cudzie na morzu i uciszeniu burzy zauważyć można kilka ciekawych rzeczy:
– Marek wielokrotnie łączy narracje Mateusza i Łukasza, np.:
- (A) Mateusz: A gdy wieczór nastał…
- Łukasz: zaś w jedne dni…
- Marek: A w owym dniu, kiedy wieczór nastał
- (B) Mt: wstrząsy wielkie
- Łk: nawałnica wiatru
- Mk: nawałnica wielka wiatru
- (C) Mt: tak iż łódź przykryta-została falami
- Łk: zapełniali się
- Mk: fale wrzucone na łódź, tak iż się już napełniali
– Marek rozbudowuje narrację Mt / Łk, np:
- Mt: on zaś spał
- Łk: zasnął
- Marek: A on był na rufie, na wezgłowiu śpiąc,
dodając tu takie szczegóły jak „na rufie”, „na wezgłowiu”
– Łukasz i Mateusz mają często identyczny tekst przeciwko Markowi np:
- a) Mt i Łk: uczniowie jego (οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ / οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ), Mk: brak
- Mt i Łk: na morzu / na jeziorze, Mk: brak
- Mt i Łk: podszedłszy (προσελθόντες / προσελθόντες), Mk: brak
- Mt i Łk: zdziwili się (ἐθαύμασαν / ἐθαύμασαν), Mk: brak
– w części fragmentów występują treści synonimiczne np:
- Mt: Panie! – κύριε
- Mk: Nauczycielu! – διδάσκαλε
- Łk: Mistrzu, Mistrzu! – ἐπιστάτα, ἐπιστάτα
tu terminem pierwotnym mogło być: Rabbi, Rabbi!
– i wreszcie: wyrażenia stosowane przez Łukasza, kiedy sięgniemy do lepszego słownika, okaże się, że mają swoje znaczenia medyczne, np:
Łk 8:23 „zapełniali się” (συνεπληροῦντο) – συμπληρόω występuje wyłącznie w Łk 8:23, 9:51, Dz 2:1 i poza „wypełnianiem się” oznacza również wylew krwi do czaszki / przekrwienie mózgu (τὰ ὑποθυμιάματα σ. τὴν κεφαλήν)
Łk 8:24 „kipiel wody” – kolejny hapax u Łukasza: κλύδωνι, termin ten w tekstach medycznych oznacza „rozpryskiwanie w żołądku lub klatce piersiowej, dźwięk słyszany w zapaleniu opłucnej” czyli mówiąc potocznie rzężenie w płucach czy też bulgotanie w żołądku. Obydwa przypadki nie są obce Łukaszowi, bo ten opisuje przypadek osoby cierpiącej na opuchliznę wodną a w Dziejach chorego na dezynterię.
Pod koniec perykopy u Łukasza i Mk występuje też zwrot τίς ἄρα – któż zatem?… znany nam z poprzedniej perykopy o zarządcy służbą medyczną (terapeją).
Wnioski: tekst Łukasza i Mateusza jest bardziej zbieżny niż z Markiem, wielokrotne dublety Markowe i rozbudowa treści wskazywać może na wtórność redakcyjną Mk wobec Łk/Mt.
GERAZA
Przejdźmy jednak do Gerazy. Tutaj Mateusz posiada wersję mocno skróconą, Marek łączy treści Mateuszowe i Łukaszowe i mocno rozbudowuje narrację o dodatkowe szczegóły, jednak znaczna część perykopy jest niemal identyczna u Marka i Łukasza. Po raz kolejny też w materiałach wspólnych z Łukaszem widzimy słownictwo i styl wypowiedzi… Łukasza a nie Marka, np. epitet Synu „Najwyższego” (8:28) jest typowy dla języka L (czterokrotnie w prologu, będziecie Synami Najwyższego w 8:28, Dzieje: Słudzy Najwyższego).
W perykopie tej znajdziemy też Łukaszowy czasownik διηγέομαι – zrelacjonować w pełni, który znamy z pierwszych słów prologu, gdzie pojawia się hapax διήγησιν – sprawozdanie, szczegółowa relacja. To samo słowo, tylko w wersji czasownikowej jest znamienne dla stylu Łukasza (np. Dz 12:17) gdzie ktoś coś dokładnie opisuje innym osobom. Czasownik ten znajdziemy również… w treściach Marka, zbieżnych z Łukaszem i zawsze zamiennie z czasownikiem ἀπαγγέλλω – oznajmiać:
- Łk 8:36 ἀπήγγειλαν (oznajmili) = Mk 5:16 διηγήσαντο! (przedstawili, złożyli szczegółową relację)
- Łk 8:39 διηγοῦ (przedstaw, złóż relację) = Mk 5:19 ἀπάγγειλον (oznajmij)
- Łk 9:10 διηγήσαντο (przedstawili, złożyli szczegółową relację) = Mk 6:30 ἀπήγγειλαν (oznajmili) / Mt skrót, ἀπήγγειλαν (oznajmili)
- Łk 9:36 ἀπήγγειλαν (oznajmili) = Mk 9:9 διηγήσωνται (przedstawiali) / Mt 17:9 εἴπητε (rzekniecie)
Ta wymienność stosowania czasowników „oznajmiać” i „relacjonować” wygląda jakby treści Mk i Łk stanowiły dwa skrypty tej samej opowieści, napisanej przez Łukasza, o czym świadczy nie tylko słownictwo ale też stosowane terminy-klucze („miała bowiem dwanaście lat”) i tematyka (napełnienie mocą, „moc z niego wyszła”, moc w nim była ku uzdrawianiu).
Czy w perykopie tej znajdziemy terminy medyczne? Tak, u Łk 8:35 znajdujemy zwrot „ἱματισμένον καὶ σωφρονοῦντα” – odzianego i świadomego, skopiowany dosłownie w Mk 5:15.
σωφρονέω – być świadomym (siebie), zdrowym na umyśle, opanowanym i spokojnym występuje poza tą perykopą w listach Pawłowych w tym listach deutero-pawłowych autorstwa, jak wykazaliśmy wcześniej, redakcji Łukaszowej: Tytusa 2:6 młodzi niech będą opanowani na umyśle oraz w listach „Piotra”, również redakcji Łukaszowej: 1P 4:7 koniec jest już na wyciągnięcie ręki, dlatego bądźcie opanowani (σωφρονήσατε) i trzeźwi na umyśle.
σωφροσύνη – „zdrowie umysłowe” pojawia się również w Dziejach Apostolskich Dz 26:25 Wielmożny Festusie, deklaruję to w prawdzie i świadomości słów… oraz w (ponownie Łukaszowym) deutero-pawłowym 1 liście do Tymoteusza.
dalej: σώφρων (opanowanie, samokontrola) pojawia się w listach 1 Tym i do Tytusa.
Mówiąc ogólnie: całość słownictwa związanego ze „zdrowiem umysłowym, świadomością, samoopanowaniem” = σωφρονέω występuje u Łukasza, w Dziejach oraz w listach noszących stylistykę Łukaszową. I ten wyraz z zakresu medycyny znajdujemy jeden raz kopia 1:1 u Marka…
Łatwiej jest mi przyjąć, że redaktor Mk redaguje posiadany tekst Łukasza, niż że „prymitywny” i „nie znający dobrej greki” Marek płynnie posługuje się językiem łukaszowo-pawłowym. Chyba że Marek i Łukasz to jedna osoba lub jedna redakcja.
Podsumowując, dwa czasowniki: składać szczegółową relację oraz być zdrowym na umyśle stanowią przesłankę przemawiającą za tym, że Ewangelia Marka jest WTÓRNA wobec tekstu Łukasza. Pomijam przy tym wielokrotne łączenie materiału u Mk i jego rozbudowę. Również motyw stada „jakieś dwóch tysięcy – ὡς δισχίλιοι” przypomina wypowiedzi znane z Dziejów i listów (było ich jakieś cztery tysiące sykariuszy, było ich tam jakieś trzy tysiące itd.).
Mamy więc Łukaszowe słownictwo wojskowe (Legion), medyczne oraz Łukaszowy styl wysławiania się. Dlaczego więc bibliści perykopę o świniach z Gerazy przypisują Markowi? Z leniwości umysłowej. Z braku analizy tekstu za pomocą takich narzędzi jak synopsy czy słowniki interaktywne, wskazujące wszystkie wersety z danym słowem jak również wszystkie słowa powiązane (np. relacja ale też składać relację).
Wniosek kolejny: żeby rozwiązać problemy synoptyczny i wyciągać właściwe wnioski trzeba posiadać umiejętności analityczne. Bo przy braku własnego wyciągania wniosków szkoła dwóch czy czterech dokumentów wypuszcza kolejnych studentów wierzących ślepo w wyuczony dogmat.
