W ostatnim poście omówiona została terminologia medyczna, występująca w Nowym Testamencie, a w szczególności w pismach Łukasza. Na tej podstawie łączy się autora trzeciej ewangelii z „umiłowanym lekarzem” z listów Pawła. Być może niektórzy będą zdziwieni, ale równie często w pismach Łukasza znajdziemy nawiązania do tematyki wojskowej (jak i zarządczej). Idąc tym samym tokiem myślenia powinniśmy więc przyjąć, że Łukasz był co najmniej medykiem wojskowym lub prowincjonalnym urzędnikiem.

[1] Już w pierwszym wersecie mamy wzmiankę o „przygotowaniu szczegółowego raportu” co dotyczyć może nie tylko lekarzy, ale też urzędników i wojskowych. Później jest tylko ciekawiej.

[2] Łk 1:35 – duch święty „zstąpi” na ciebie, podobnie w Dziejach 1:8 duch święty „zstąpi” na was, dosł. „uderzy” ; użyty tu czasownik ἐπέρχομαι oznacza nagłe przybycie, inwazję, nadciągnięcie, uderzenie, Łukasz używa tego samego słowa w „wojskowej” perykopie o zajęciu siłą pałacu mocarza (Łk 11:22 „najdzie” na niego) oraz we wzmiankach apokaliptycznych „co nadciągnie na ten świat” w Łk 21:26 i 35.

[3] W wersecie 2:34 znajdziemy dość nieoczywiste i wieloznaczne proroctwo Symeona, gdzie ten do Marii zwraca się słowami: „a twoją duszę przejdzie (przebije) ciężki-miecz”. Użyty tu termin gr. ρομφαία (romfaja, łac. rumfia) oznacza ciężki, jednosieczny miecz tracki, a nie zwykły miecz (μάχαιρα), tak jak we wszystkich innych wersetach ewangelii.

[4] W Łukaszowej perykopie o nauczaniu Jana Chrzciciela (Łk 3:10-14) mamy wskazówki kierowane nie tylko do poborców podatku („nie pobierajcie nic więcej niż wam kazano”), ale też do… żołnierzy: „Nikogo nie obrabowujcie (lub: nie poddawajcie opresjom), ani nie wyłudzajcie (lub: nie defraudujcie, podobnie w Łk 19:8) i poprzestawajcie na żołdach waszych”. „Jan Chrzciciel” zmienia się tutaj w uczciwego, rzymskiego zarządcę, który poucza swoich urzędników i wojska jak się mają zachowywać w zajętej prowincji.

[5] Podobną sytuację mamy w perykopie o uzdrowieniu sługi setnika (Łk 7:2-10) gdzie w wersji Łukasza starszyzna żydowska chwali rzymskiego dowódcę za „zbudowanie nam synagogi” i „miłowanie naszego narodu” (Łk 7:5). W wersecie 7:8 setnik operuje również rozkazami „wobec żołnierzy” (στρατιώτας): „I powiadam temu: ‘Wyruszaj!’ – i wyrusza” itp. opisując swoją władzę. Możliwe więc, że perykopa ta należy do źródła L a nie Q, szczególnie że znana jest Janowi, który opierał się na Łukaszu, gdzie mowa jest o „urzędniku królewskim”. Czy termin „urzędnik królewski” nie pasuje nam do postaci opisywanych przez Łukasza a wręcz do niego samego?

[6] W perykopie o Wieży i królu (Łk 14:28-33) mamy motyw planowania i „kalkulacji kosztów” (ψηφίζει τὴν δαπάνην) na budowę wieży, a następnie kalkulacji bitewnej, czy król w 10 tysięcy pokona armię dwudziestotysięczną („zmierzyć się w bitwie”, „naradzając się” „przeciwstawić się” „nadciągającemu przeciwko niemu”) czy lepiej mu wysłać starszyznę „prosząc o pokój”. Kolejny raz Łukasz łączy wątki ekonomiczne z wojskowymi.

[7] Jeśli Mk i Mt piszą o „ohydzie spustoszenia” Łukasz jako jedyny posiada wojskowy opis zajęcia Jerozolimy: 21:20 „Kiedy zaś ujrzycie otoczone przez wojska Jeruzalem, wtedy wiedzcie, że przybliżyło się spustoszenie jego…” następnie 21:24 „I padną od ostrza miecza, i zostaną uprowadzeni [w niewolę] do pogan…”

Również nieco wcześniej mamy zapowiedź oblężenia Jeruzalem: 19:43 „…gdyż przyjdą dni na ciebie i usypią nieprzyjaciele twoi wał warowny [przeciw] tobie, i otoczą cię, i ścisną cię ze wszystkich stron, 19:44 i zrównają cię z ziemią i dzieci twoje w tobie”. Fragmenty te występują wyłącznie w tekście Łukasza.

[8] Łukasz jako jedyny posiada również perykopę o zakupie mieczy przez apostołów (Łk 22:35-38): Rzekł zaś im: „Lecz teraz, mający trzos, niech podniesie, podobnie i sakwę. A niemający, niech sprzeda wierzchnią szatę swoją i kupi miecz!… 22:38 Oni zaś rzekli: „Panie, oto tutaj dwa miecze”.

[9] Podobnie nieco później apostołowie pytają Jezusa w Ogrójcu: 22:49 „Panie, czy [mamy] uderzyć mieczem?” W 22:52 Łk pisze też o „komendantach świątyni” – gr. στρατηγοὺς.

[10] Wyjątkowa jest też perykopa o domu „mocarza”, która w wersji Łukasza (Łk 11:21-22) brzmi całkowicie inaczej od wersji Mk i Mt. Łukaszowy mocarz jest „w pełnym rynsztunku” (καθωπλισμένος), „strzeże” swojego „pałacu” (dziedzińca, gr. auli), ale mocniejszy „nachodzi go [nagle, znienacka]” i „przezwycięża”, zabiera mu „ciężką zbroję” (πανοπλίαν) i „łupy” (σκῦλα) rozdaje.

[11] Jak pamiętamy panoplia obecna jest również w wojskowych fragmentach listu do Efezjan, gdzie mowa jest również o strzałach, grotach. Tego samego wyrazu (βελόνης) Łukasz używa pisząc o uchu „igielnym”, które u niego „igielne” (ραφίδος) nie jest, co w polskich i nie tylko przekładach jest zacierane.

[12] Biorąc pod uwagę perykopę o dobrym setniku można przyjąć hipotezę, że również odmienne od Mk i Mt świadectwo setnika pod krzyżem należało do warstwy Łukasza: „Ten był człowiekiem sprawiedliwym!” Mk i Mt mają tu już „Syna Bożego”.

[13] Dodajmy jeszcze, że tylko u Łukasza pojawia się opowieść o „zarządcy” (οἰκονόμος – „ekonom”) w Łk 16:1-8 a w Łk 8:3 wzmianka o „nadzorcy Heroda” (tu: epitropos – zarządca domu, ang. przekłady: manager). Łukasz też jako jedyny opisując „świat” zamiast greckiego słowa „kosmos” używa terminu οἰκουμένη „ekumena” mającego kontekst gospodarczy – obszar zabudowany, podlegający zarządzaniu, w synopsie: „obszar zamieszkany”, np. w Łk 2:1, 4:5, 21:26; stąd też „ekonomia”.

Z podobną nomenklaturą urzędniczo-wojskową spotkamy się również wielokrotnie w Dziejach. Podam tylko kilka przykładów:

[1] Dz 10:1 „W Cezarei mieszkał człowiek imieniem Korneliusz, setnik z kohorty zwanej Italską, pobożny i bojący się Boga wraz z całym swym domem. Dawał on wielkie jałmużny ludowi i zawsze modlił się do Boga”. Mamy więc do czynienia z identycznym motywem „dobrego setnika” jak w ewangeliach. W Dz 10:22 nazywany jest on wręcz „człowiekiem sprawiedliwym”, identycznie jak wcześniej Jezus na krzyżu.

[2] Dz 13:7 Szaweł spotyka „prokonsula Sergiusza Pawła (Paula), człowieka roztropnego”, po wyjściu od którego, okazuje się, że „Szaweł (Saul) również nazywał się Paweł (Paul)”. Wyjątkowy zbieg okoliczności. Prokonsul (gr. „anthypatos”) był jednym z wyższym urzędników odpowiedzialnym za sprawy administracyjne, wojskowe i sądownicze.

[3] W Dz 21:31 mamy z kolei „trybuna kohorty”, który w wersecie 23:23 wystawia szczegółowe rozkazy: „Przywoławszy dwóch setników, rozkazał: «Przygotujcie do wymarszu do Cezarei dwustu żołnierzy i siedemdziesięciu jezdnych, i dwustu oszczepników na trzecią godzinę w nocy»”.

[4] Podobne terminy wojskowe:

– στρατηγός (strategos) – dowódca armii, oficer, strateg, rzym. „pretor” pojawia się dwukrotnie w Łk oraz ośmiokrotnie w Dziejach;

– ῥαβδοῦχος (rabduchos) – oficer, policjant, rzym. „liktor” pojawia się dwukrotnie w Dz 16:35 i 38 (dis legomena).

Skoro na bazie kilkunastu terminów medycznych autora ewangelii Łukasza określono „lekarzem”, to na podstawie równie bogatej terminologii „zarządczo-wojskowej” możemy „równie prawdopodobnie” przyjąć, że Łukasz był wspominanym „urzędnikiem królewskim” lub „centurionem”, inaczej mówiąc, autor pisząc ewangelię ujął w niej obraz samego siebie: sprawiedliwego i bogobojnego urzędnika działającego ku chwale Imperium.

Grafika: Imperium Romanum.