OSTATNIA AKTUALIZACJA: 11-05-2019
pobierz wersję w PDF z 1-12-2019
Wyrażenie „wieczna kara” (eternal/everlasting punishment) występuje np. w KJV, NAB, NIV, NJB, NLT, NRSV, TEV, Luter (ewige Pein), natomiast w pewnych przekładach czytamy:
MATEUSZA 25:46 — 30 PRZEKŁADÓW [1]
| 2019 | Novo Testamento Yahushua YHWH (wersja z 4–04-2019) | Harydasa Augusto Tófolo | wieczna rozłąka separação eterno |
| 2019 | An American English Bible: 2001 Translation (html) (wersja z 11–03-2019) | James Wheeler (gł. wyd.) | wiekuiste odcięcie an age–long cutting off |
| 2019 | The Literal Idiomatic Translation of the New Testament (wersja z 4–02-2019) | Hal Dekker | bezkresna rozłąka [z życiem] ageless separation [from life] |
| 2019 | Kitbé HaKodesh Israelita Restaurada Edición 5994 (wersja z 31-01-2019) | Yhemaelh Zeev |
Onesz Olam (wieczne zniszczenie) Onesh Olam (destrucción eterna) |
| 2018 | IRENT (wersja 2.6 z 19-12-2018) | Oun J. Kwon | wieczne odcięcie [od Życia] eternal cut-off [from Life] |
| 2017 | A New Testament Expanded Paraphrase | Timothy R. Jennings | odejdą raz na zawsze
pass away for all eternity |
| 2016 | History of the Promise Bible Handbook. Book 6: The Testimony – The Life and Times of the Messiah |
HOTP Institute | wieczna śmierć
eternal death |
| 2015 | The Messianic Israel Standard Bible (wyd. 4) | Daniel R. Gregg | wieczne usunięcie
eternal excision |
| 2015 | Ewangelia według Mateusza (wyd. 3) | Antoni Ożóg | odcięcie wieczne |
| 2015 | The Holy Bible: Urim-Thummim Version | Dallas E. James | Aion-trwające odcięcie
an Age-Lasting cutting-off |
| 2014 | A Physician’s Paraphrase The New Testament | Robert E. Bolton | ostateczne wieczne unicestwienie
final eternal annihilation |
| 2014 | The New Testament | Jonathan P. Mitchell | eonowe przycięcie
an eonian pruning |
| 2013 | The New Testament: Father’s Life Version | David W. Dyer | wiekuiste odcięcie
eternally cut off |
| 2012 | Nowa Biblia gdańska | Władysław Karbowicz | wieczne odcięcie |
| 2012 | Modern Matthew: Good News for Today – College Edition | Firpo Carr | odcięcie na wieki cut off everlastingly |
| 2011 | Las Sagradas Escrituras: Versión Reina Valera Restaurada (hiszpański) | Yosef Aharoni? | odcięcie wieczne
cortamiento eterno |
| 2010 | Sefer Bessorat HaIvrim (Livro das Boas Novas dos Hebreus) (Salvador) |
Qahal Adon Yashua |
unicestwienie
aniquilação |
| 2009 | The Holy Bible (również w wyd. 22014 i 32017) | Bruce Armstrong | odcięcie wieczne
cut off forever |
| 2008 | A Non-Ecclesiastical New Testament | Frank Daniels | wieczne rozstanie
an everlasting severance |
| 2007 | Dobra Nowina Królestwa Łaski według apostoła Mateusza | Piotr Kotarba-Kaczor | kara o nieodwracalnych skutkach |
| 2000 | The Nazarene Commentary. 21st Century Version of the Christian Scriptures (t. 1) | Mark H. Miller | wiecznotrwałe przycięcie
an everlasting pruning |
| 2000 | Nový kovenant : z řeckého originálního textu (czeski) | Jan Podmolík | wieczne odcięcie
věčného odříznutí |
| 1997 | Przekład Nowego Świata
New World Translation (wyd. 3, 1984) |
zespół anonimowych tłumaczy | wieczne odcięcie
everlasting cutting-off Przypis: Dosł. ‘odrąbać; przyciąć’. |
| 1991 | Nowy Testament – Współczesny przekład | ? | skazani na zagładę |
| 1987 | Living Destiny (4 Ewangelie) | Marley Cole | wiecznotrwałe odcięcie
everlasting cutting-off |
| 1982 | New Testament (Judgment Hour Version) (wyd. 2) | John L. Abbot | kara wiecznej śmierci the punishment of eternal death |
| 1977 | The Word Made Fresh. Volume Three: The New Testament | Andrew Edington | wiecznotrwała rozłąka
everlasting separation |
| 1958 | The New Testament of our Lord and Savior Jesus Anointed | James L. Tomanek | wiekuiste odcięcie
agelasting cutting-off |
| 1864 | The Emphatic Diaglott | Benjamin Wilson | aion-trwające odcięcie
the aionian cutting-off |
| 1768 | A Liberal Translation of the New Testament (t. 1) | Edward Harwood | wieczna śmierć
eternal death |
MATEUSZA 25:46
hebrajska Ewangelia Mateusza z dzieła Szem-Toba
| 2017 | Ewangelia św. Mateusza po hebrajsku | Eliezer Wolski | w wieczną pogardę |
| w przygo-towaniu | Hebrajska Ewangelia według św. Mateusza (Shem Tob) (wersja z 1-03-2018) | Piotr Goniszewski | do odrazy wiecznej |
| w przygo-towaniu | Ewangelia według Mateusza z dzieła Szem Toba | Grzegorz Kaszyński | na odrazę po czas niezmierzony
Przypis: Hebr. לדראן עולם le-dera’òn ‘olam. ►Dn 12:2. Sens: poniosą haniebną karę wiecznej śmierci (Prz 10:7). Gr. EM: kólasin aiōnion. |
Według Liddella i Scotta główne znaczenie rzeczownika kolasis to „zahamowanie wzrostu drzew, zwł. drzew migdałowca”. Ponieważ zahamowanie wzrostu drzew sugeruje odcięcie zbędnych gałęzi, słowo to ― według tego samego źródła ― może się też odnosić do „chłosty” i „korygowania”. Powstaje więc pytanie: Jak tłumacz Biblii powinien oddać to słowo? Oczywiście uprawnionym sposobem tłumaczenia kolasis są terminy „kara” i „odcięcie”. Zbadanie jednak powodów, dla których tłumacze sięgają do różnych rozwiązań, odsłania rolę, jaką odegrała teologia w tłumaczeniu Biblii.
W NT omawiany rzeczownik występuje jeszcze raz w 1Jn 4:18, a korespondentny czasownik ― 2 razy (2Pt 2:9; Dz 4:21). Ponieważ miejsc występowania jest tak mało, więc dla tłumacza stanowią niewielką pomoc. Co może on wziąć pod uwagę, aby podjąć wyważoną decyzję? Może zbadać 5 podstawowych źródeł, by ustalić jak to słowo zostało użyte w:
1) dziełach napisanych klasyczną greką
2) apokryfach i księgach pseudoepigraficznych
3) u Józefa Flawiusza
4) LXX
5) zbadać pierwotne hebrajskie słowa użyte przez Jezusa.
Poza tym, tłumacz musi starannie rozważyć nauki Jezusa i pisarzy NT o przyszłym losie ludzi, którzy nie uzyskają życia wiecznego. Oznacza to, że teologia może mieć tutaj wpływ na ostateczną decyzję przy doborze odpowiednich słów.
Rozważmy najpierw dzieła Flawiusza, gdzie słowo kolasis pojawia się 49 razy. W przekładzie Williama Whistona oddano je „kara” (punishment) i niewnikliwy czytelnik może wyciągnąć stąd wniosek, że ma ono właśnie takie znaczenie. Ale czy można by je w pewnych lub wielu wypadkach przetłumaczyć jako „odcięcie”? Oczywiście. Na przykład o Jeremiaszu czytamy:
Takimi słowy ułagodzili lud i uchronili Jeremiasza od kary (kolasis), na którą go skazano.[2]
Prorok nie był katowany lub torturowany, tylko został wrzucony do dołu, tak iż nie był w stanie prorokować przeciwko władcom. Skoro został odcięty od społeczeństwa, bardziej poprawnym ujęciem tej sytuacji byłoby użycie określenia odcięcie, a nie kara. W innym dziele Flawiusz 2 razy używa kolasis w kontekście śmierci:
Kiedy Tytus przebywał w Cezarei, obchodził z wielką wystawnością dzień urodzin swego brata [Domicjana] i na jego cześć kazał ukarać (kolasis) większość Żydów. Albowiem liczba tych, którzy zginęli w walce ze zwierzętami, w płomieniach i walkach wzajemnych przekroczyła dwa tysiące pięćset. Ale Rzymianom wszystko to mimo najprzeróżniejszych rodzajów śmierci wydało się zbyt małą karą (kolasis).[3]
W tym fragmencie drugie kolasis jest paralelne do słowa „śmierć”[4], co oznacza, że wspomniani Żydzi zostali zabici. Wobec tego zostało użyte w tym samym sensie, co hebrajskie słowo kārat כרת (odciąć), do którego wrócę później. Ofiary zostały po prostu odcięte od życia. W innych miejscach również zostało ono użyte w tym sensie.
Jeśli chodzi o apokryfy i księgi pseudoepigraficzne, to występujące w nich słowo kolasis bywa często tłumaczone jako „kara”. Mamy tu podobną sytuację jak u Flawiusza ― w wielu wypadkach kontekst nie pozwala na tłumaczenie „odcięcie”, ale skoro tradycyjnie tłumaczy się je „kara”, więc takie pojawia się słowo. Musimy również pamiętać, że w tych księgach nie brakuje mitologicznych poglądów, które całkowicie różnią się od poglądów pisarzy biblijnych, dlatego zastosowanie w nich tego słowa nie może nam niczego powiedzieć o sensie, w jakim użył je Mateusz cytując słowa Jezusa. Tak samo jest w wypadku klasycznej greki, a zatem przejdźmy do LXX.
W LXX omawiane słowo pojawia się 7 razy i nigdzie nie sugeruje kary. W Eze 18:30 nie występuje hebrajski ekwiwalent słowa kolasis, ale zostało ono użyte w 5 miejscach jako tłumaczenie mikšol מכשול, którego podstawowe znaczenie to „kamień potknięcia”. A co on sugeruje? Zobaczmy do różnych przekładów tego wersetu w poniższej tabeli.
RÓŻNE PRZEKŁADY EZECHIELA 18:30
| Bp | „Nawróćcie się i odwróćcie się od wszystkich waszych nieprawości, aby nie były przyczyną waszej winy ”. |
| BT | „Nawróćcie się! Odstąpcie od wszystkich waszych grzechów, aby wam już więcej nie były sposobnością do przewiny”. |
| Bw | „Nawróćcie się i odwróćcie się od wszystkich waszych przestępstw, aby się wam nie stały pobudką do grzechu”. |
| BWP | „Nawróćcie się, porzućcie wszystkie wasze złe uczynki, żeby już nigdy nie były dla was okazją do dalszych upadków”. |
| EŚP | „Nawróćcie się i odstąpcie od wszystkich waszych przestępstw. Niech nie będą one dla was powodem do grzechu”. |
| NIV | „Nawróćcie się! Odwróćcie się od wszystkich waszych wykroczeń, a wtedy grzech was nie powali”. |
| RSV | „Nawróćcie się i odstąpcie od wszystkich waszych przestępstw, aby wasza nikczemność nie doprowadziła was do ruiny”. |
| TEV | „Odwróćcie się od wszelkiego zła, które popełniacie i niech wasz grzech nie zniszczy was”. |
Tłumacze tych przekładów nie biorą słów mikšol i kolasis w sensie kary lub mąk, lecz w sensie powodu potknięcia, który może doprowadzić ludzi do upadku i zniszczenia. Taki sens jeszcze wyraźniej widać w Jer 6:21. LXX być może bazuje tutaj na innym hebrajskim tekście, bo nie występuje w niej słowo kolasis jako tłumaczenie hebrajskiego mikšol, lecz słowo, które znaczy „słabość”. W tym wersecie rzeczywiste znaczenie mikšol jest wyraźne. W NIV oddano je następująco: „Dlatego tak mówi Pan: ‘Położę przeszkody (mikšol) przed tym ludem. Będą się o nie potykać ojcowie i synowie; bliźni i przyjaciele zginą’”. Rzucają się tu w oczy trzy elementy: (1) położenie przeszkód, (2) ludzie potykają się o nie, (3) ich śmierć.
Według Prawa obowiązującego w Izraelu osoby dopuszczające się poważnych grzechów karano śmiercią. W Wj 30:38 czytamy: „Ktokolwiek sporządzi podobne [kadzidło], żeby je wąchać, ma być odcięty[5] od swego ludu” (Byington). Występujący tu czasownik „odcięty” jest tłumaczeniem hebrajskiego słowa kārat, które w ST pojawia się 290 razy. W 119 miejscach odnosi się ono do „zawarcia przymierza” (dosł. „przecięcia przymierza”), a w 171 miejscach do odcięcia od różnych przedmiotów, włącznie z odcięciem od życia. W LXX użyto 23 różnych słów do tłumaczenia słowa kārat[6] i wszystkie w pewnej mierze mieszczą w sobie główne znaczenie słowa „odciąć”. Co ciekawe, istnieje wyraźny związek pomiędzy hebrajskim słowem kārat a greckimi słowami używanymi do opisu przyszłego losu ludzi bezbożnych oraz z tłumaczeniem tego słowa w LXX.
W LXX słowo kārat w 45% miejsc odnoszących się do odcięcia oddano greckim słowem ‘eksolethreuō, ale w NT występuje ono tylko w Dz 3:23 w znaczeniu „zostać odciętym od ludu”. W 2Ts 1:9, gdzie jest mowa o losie, jaki spotka niegodziwych ludzi, pojawia się słowo olethron (zagłada). Ponieważ jest to rzeczownik korespondentny z czasownikiem ‘eksolothreuō i jest najczęściej używanym słowem do tłumaczenia słowa kārat, więc główna myśl słowa kārat (odcięcie) musi leżeć u podstaw wyrażenia, które mamy w 2Ts 1:9. W LXX słowo kārat 13 razy oddano wyrazem apollymi, a w NT użyto je kilka razy w kontekście losu niegodziwych ludzi.[7] W tym samym znaczeniu Jezus użył 1 raz korespondentnego rzeczownika apōleia (zagłada) (Mt 7:13). Podobnie 1 raz użył je Piotr (2Pt 3:7). W ST oprócz słów olethron i apōleia, także hebrajskie słowo kārat najwyraźniej odnosi się do odcięcia od życia jako losu, który dosięgnie bezbożnych ludzi. Nawet w przypowieści Jezusa zanotowanej w Mt 13:34-43 przewija się podstawowa idea słowa kārat. Synowie królestwa są przyrównani do wybornego nasienia, a synowie niegodziwca do chwastów. W końcu chwasty zostają spalone w ogniu,[8] co oznacza ich zniszczenie (odcięcie od jakiejkolwiek egzystencji). Użyte w Mt 13:40 greckie słowo katakaiō znaczy „spalić” (lub: „spalić doszczętnie”) i zostało użyte w LXX jako tłumaczenie słowa kārat.[9]
Jezus wypowiedział słowa zawarte w Mt 25:46 prawdopodobnie po hebrajsku. Zapewne użył formy czasownika kārat, które zostało oddane słowem kolasis. Jest to możliwe, bo myśl drzemiąca w słowie kārat (odcięcie) ma ścisły związek z karą, która według ST i NT dosięgnie bezbożnych. Ponadto, w słowach Jezusa skontrastowano je z życiem i istnieniem, i poza kārat nie znam żadnego innego hebrajskiego słowa, które mogłoby lepiej wyrazić przeciwieństwo życia i istnienia. Powinniśmy również pamiętać, że główne znaczenie kolasis dobrze pokrywa się z głównym znaczeniem kārat, przy czym główne znaczenie kolasis ma związek z odcinaniem gałęzi drzew, natomiast główne znaczenie kārat ma związek z odcięciem od różnych przedmiotów, włącznie z gałęziami i innymi drewnianymi przedmiotami.[10] To prawda, że w LXX słowo kolasis w 7 miejscach nie jest tłumaczeniem kārat. Ale jak wykazano powyżej, kolasis odnosi się do przyczyny potknięcia, która pociąga za sobą odcięcie ludzi od życia. Dlatego kolasis i kārat mają podobne główne znaczenie i mogą odnosić się do tych samych rzeczy. Z tej właśnie przyczyny Mateusz mógł wybrać to słowo w 25:46.
Jak więc można w najlepszy sposób oddać kolasis w języku docelowym? Odpowiedź musi się opierać na danych leksykalnych i kontekstualnych. Należy też starannie przeanalizować kontekst i czego uczy Biblia o przyszłym losie, jaki spotka niegodziwych ludzi. Jeżeli spojrzymy na dane leksykalne ze statystycznego punktu widzenia, to zauważymy, że w starożytnych pismach kolasis odnosi się przeważnie do kary (choć nie związanej z cierpieniem lub męką). Argumenty ze statystyki mogą być jednak złudne, bo pozabiblijna literatura, w której występuje to słowo, jest przesiąknięta mitologią i na podstawie oświadczeń o charakterze mitologicznym nie da się ustalić znaczenia tego słowa pod kątem przyszłego losu ludzi bezbożnych. Podsumowując: kolasis od strony leksykalnej może odnosić się do kary, a także do odcięcia lub powstrzymywania czegoś.[11]
W NT 2 razy pojawia się forma czasownika kolazō i 2 razy rzeczownik kolasis. W Dz 4:21 kontekst sugeruje, że ten czasownik odnosi się do kary, dlatego w tym wersecie na ogół widnieje słowo „kara”, ale nie da się tutaj wykluczyć mocniejszego znaczenia ― „odcięcia”, czyli „zabicia”. Co do 1Jn 4:18, kontekst nie pomaga nam w dokładnym uchwyceniu sensu słowa kolasis. W Przekładzie Nowego Świata (PNŚ) występuje tu słowo „powściągać”, a w przypisie dodano: „Lub ‘hamuje; koryguje; sprowadza karę’. Dosł. ‘obcina’”[12]. W przypadku 2Pt 2:9 kontekst również o niczym nie przesądza, dlatego w PNŚ oddano ten czasownik „zostali wytraceni”, a w przypisie dodano: „Lub ‘zostali powstrzymani’”. Ostatnim miejscem, gdzie pojawia się ten rzeczownik, jest Mt 25:46, ale kontekst (w. 31-46) nie mówi nam wyraźnie do czego odnosi się kolasis, oprócz tego, że skontrastowane jest z życiem.
Tłumacze Biblii stoją w obliczu dwóch opcji przekładu: albo użyć słowo „kara” albo „odcięcie”[13]. Od strony leksykalnej obie są uprawnione. Powinnością tłumaczy nie tylko jest znalezienie słowa w języku docelowym, które z leksykalnego punktu widzenia będzie poprawne, ale muszą też rozważyć, jakie sygnały wysyła dane słowo do czytelników i jakie wywołuje u nich skojarzenia. Innymi słowy, tłumacze muszą rozważyć teologiczne konsekwencje dokonanego przez siebie przekładu. To prawda, że skazanie na śmierć należy określić karą, ale jestem przekonany, że niewielu ludzi (o ile ktoś w ogóle) użyłoby określenia „wieczna kara” mając na myśli skazanie na śmierć. Oznacza to, że naturalne skojarzenia współczesnych czytelników Biblii czytających o ludziach, którzy „odejdą na wieczną karę” (Popowski) będą takie, że wspomniane tam osoby będą dalej żyć po śmierci, a ich kara nigdy się nie skończy[14].
Aby podlegać wiecznej karze, dana osoba musiałaby żyć wiecznie. Grecki pogląd, że wszyscy ludzie mają duszę nieśmiertelną, a zatem wrodzone, bezkresne życie, nie występuje ani w ST ani w NT. Jak czytamy w Rz 6:23, bezkresne życie jest darem, który daje Bóg przez Jezusa Chrystusa. Nie wszyscy ludzie otrzymają ten dar, a zatem nie mogą podlegać wiecznej karze, bo utracą życie. Warto też podkreślić, że Jezus mówił o dwóch przeciwnych losach. „Śmierć” jest przeciwieństwem „życia”, czego nie można jednak powiedzieć o „karze”. Oznacza to, że wyrażenie „wieczna kara” w rzeczywistości wprowadza elementy mitologiczne do tekstu NT. Nawet jeśli taki zwrot jest dopuszczalny na gruncie leksykalnym, to na gruncie teologicznym jest wykluczony i należy go unikać.
Co do rozwiązania, które mamy w PNŚ, jest ono dużo bardziej neutralne z perspektywy teologicznej. Stwierdzenie, że niektórzy „odejdą w wieczne odcięcie” jest równoznaczne ze stwierdzeniem, że odcięci od życia zginą. Większości ludzi prawdopodobnie nasunie się skojarzenie, że ludzie ci przestaną żyć, ale może też ono skłaniać do neutralnej interpretacji, mianowicie, że ci ludzie zostaną odcięci od życia w tym świecie, natomiast to, czy oni żyją po śmierci w innym świecie, tego tekst nie podaje. A zatem stwierdzam, że sposób oddania tekstu Mateusza 25:46 w większości współczesnych przekładów jest tendencyjny, czego nie można powiedzieć o rozwiązaniu, które zastosowali tłumacze PNŚ i w kilkunastu innych przekładach.
PRZEKŁADY:
polskie:
2015
Ewangelia według Mateusza – świecki przekład filologiczny z języka greckiego i hebrajskiego (wyd. 3), Antoni Ożóg, Sandomierz: Armoryka.
2012
Nowa Biblia gdańska, Władysław Karbowicz, Śląskie Towarzystwo Biblijne, Katowice: Szaron, http://www.biblest.com.pl/stb/stb.html.
2007
Dobra Nowina Królestwa Łaski według apostoła Mateusza (html), Piotr Kotarba-Kaczor wyd. uaktualnione, http://ruch-adwentu.dekalog.pl/control.php?&topgroupname=bratki& groupname=latwydost.
obcojęzyczne:
2019
Novo Testamento Yahushua YHWH: Versão com a restauração dos nomes Divinos (ostatnia aktualizacja: 4-04-2019), Harydasa Augusto Tófolo (publikacja autora, Brazylia), https://www.amazon.com/gp/aw/sitb/B07PFXLYP9?ref=sib_dp_aw_kd_udp
2019
An American English Bible: 2001 Translation (html) (wersja z 11-03-2019), gł. wyd. James Wheeler, http://www.2001translation.com/MATTHEW.htm
2019
The Literal Idiomatic Translation of the New Testament (wersja z 4–02-2019) (html), Hal Dekker, http://www.believershomepage.com/Translation_Page.html
2019
Kitbé HaKodesh Israelita Restaurada Edición 5994 (wersja z 31–01-2019), Yhemaelh Zeev, https://caminoayahweh.org/descargas/Kitbé HaKodesh Impresa Restaurada 5994 .pdf
2018
An Invitation to Reading in English – N.T. [The Renewed Covenant in the Meshiah] (pdf), Oun Jon Kwon, Ahnrojah Books, Korea, wersja z 19-12-2018, http://tiny.cc/bostonreaders.
2017
A New Testament Expanded Paraphrase (wyd. 1), Timothy R. Jennings,
http://comeandreason.com/index.php/en/the-remedy
2016
History of the Promise Bible Handbook. Book 6: The Testimony – The Life and Times of the Messiah, HOTP Institute, https://books.google.pl/books?id=aSo-DQAAQBAJ.
2015
The Holy Bible: Urim-Thummim Version, Dallas E. James, April 2015.
2015
The Messianic Israel Standard Bible, Daniel Gregg, http://www.torahtimes.org/misb-index.html. We wcześniejszych wydaniach: “an enduring penalty” (wyd. 1: 2011).
2014
The New Testament: God’s Message of Goodness, Ease and Well-Being Which Brings God’s Gifts of His Spirit, His Life, His Grace, His Power, His Fairness, His Peace and His Love – An Expanded and Amplified Translation Containing Multiple Renderings, Alternate Definitions of Greek Words, Contrasting Manuscript Readings, And Occasional Notes and Comments, Jonathan P. Mitchell, http://jonathanmitchellnewtestament.com/app/download/7116229887/Jonathan+Mitchell+New+Testament+2014.pdf.
2014
A Physician’s Paraphrase The New Testament, Robert Earl Bolton, TEACH Services, Inc., https://books.google.pl/books?id=xUa7BwAAQBAJ.
2013
The New Testament: Father’s Life Version, David W. Dyer, “A Grain of Wheat” Ministries, http://www.agrainofwheat.com/NewTestamentPDF.html.
2012
Modern Matthew: Good News for Today – College Edition, Firpo Carr, Scholar Technological Institute of Research, Inc., Lakewood (California), USA, http://www.firpocarr.com/matt1.html.
2012
Nowa Biblia gdańska, Władysław Karbowicz, Śląskie Towarzystwo Biblijne, Szaron, Katowice, https://www.biblest.com.pl/stb/stb.html.
2011
Las Sagradas Escrituras: Versión Reina Valera Restaurada, wyd. 2 zrew., Yosef Aharoni?, Puerto Rico, https://www.dropbox.com/s/n8jtok3qa9ga2qg/reinavalerarestaurada_2011.pdf.
2010
Sefer Bessorat HaIvrim (Livro das Boas Novas dos Hebreus), Qahal Adon Yashua (Salvador), http://yashua-yashua.blogspot.com/2010/08/sefer-bessorat-haivrim-livro-das-boas.html
2009
The Holy Bible, Bruce Armstrong, Central Highlands Church of God, Australia, http://www.chcpublications.net/Holy_Bible_CHCP.pdf. UWAGA: Armstrong w wyd. z kwietnia 2018 odszedł od przekładu z greki na rzecz syryjskiej Peszitty. Nie oznacza to, że uważa podany przekład z greki w wyd. 1-3 za błędny.
2008
A Non-Ecclesiastical New Testament being a translation into English of Greek writings dating from the First and Second Centuries of the Common Era (pdf), Frank Daniels, http://www.friktech.com/rel/net.pdf.
2007
The Nazarene Commentary. 21st Century Version of the Christian Scriptures, Volume 1: Nazarene Teachings Matthew-Acts, Mark H. Miller, https://books.google.pl/books?id=z_Oex3IDPSYC (wydanie papierowe)
http://www.nazarene-friends.org/get/getnc2000.php (wersja PDF z 2000 r.).
2000
Nový kovenant : z řeckého originálního textu (czeski), Jan Podmolík, John Podmolik Ministries, http://www.obohu.cz/bible/index.php?styl=NK&kap=25&k=Mt.
1999
21st. Century New Testament: The Literal/Free Dual Translation, Vivian Capel, Bristol: Insight Press, https://archive.org/stream/TheNewTestamentForEnglishReadersAlfordH.rOpts/NewTestament 21stCentury 1989.
1987
Living Destiny: The Man from Matthew Mark Luke John, Marley Cole, wyd. 2, Proguides Publishers, TN: Knoxville, USA.
1982
New Testament (Judgment Hour Version), John L. Abbott, wyd. 2, Steward Printing, Sydney, Australia, https://archive.org/stream/TheNewTestamentForEnglishReadersAlfordH.rOpts/NewTestament%20AbbottJL%202nd1982.
1977
The Word Made Fresh. Volume Three: The New Testament, Andrew Edington, John Knox Press, Atlanta, USA, https://archive.org/stream/TheNewTestamentForEnglishReadersAlfordH.rOpts/NewTestament%20EdingtonA%201988-opt.
1958
The New Testament of our Lord and Savior Jesus Anointed, James L. Tomanek, Arrowhead Press, Pocatello, USA, https://archive.org/stream/TheNewTestamentForEnglishReadersAlfordH.rOpts/NewTestament TomanekJL 1958-opt.
1870
The Emphatic Diaglott, Benjamin Wilson, New York: Fowler & Wells Co. Publishers, https://archive.org/details/emphaticdiaglott00wils.
1768
A Liberal Translation of the New Testament (t. 1), Edward Harwood, London: T. Becket & P. A. Hondt, https://archive.org/details/liberaltranslati01harw.
Zob.
New Testament. The Divine Feminine Version, M. Mattison?, The Christian Godde Project, 2014, https://godde.files.wordpress.com/2014/11/dfv-final-w-bookmarks.pdf.
The Clear Word: An Expanded Paraphrase, Jack J. Blanco, Hagerstown, USA, 2006, https://books.google.pl/books?id=_j508JFJQVUC.
PRZYPISY:
[1] Inne polskie przekłady: „mękę wieczną” (Bb, Bp, Szczepański, Wujek), „męki wieczne” (Bg, UBg, Szmyd), „wieczną mękę” (Czekalski, EŚP, Kowalski, KUL), „do wiecznej udręki” (Brandstaetter), „kaźń wieczną” (Bw), „cierpieć karę wieczną” (Dąbrowski), „wieczną karę” (BT-5, EIB, Popowski, Świderkówna), „karę wieczną” (GPNT-int, Goetze), „karanie wieczne” (Smalc), „ukaranie eonowe” (Łuczkiewicz), „wieczne potępienie” (Romaniuk, Słowo Życia-NT).
[2] Józef Flawiusz, Dawne dzieje Izraela, ks. X, vi, 2 [93], treść w nawiasach dodana.
[3] Józef Flawiusz, Wojna żydowska, ks. VII, iii, 1 [37, 38], s. 394 (podaję nieznacznie skorygowane tłumaczenie Radożyckiego).
[4] W angielskim przekładzie Williama Whistona występuje tutaj słowo „zgładzić” (destroying) (http://tinyurl.com/2bs4hvy).
[5] ST-int-1: „wycięty–zostanie” (tłum. Anna Kuśmirek). Słowo „odcięty” występuje też np. w ASV, Darby, KJV, Leeser, Rotherham, Young. W polskiej wersji PNŚ: „zostanie zgładzony”. Hebrajski zwrot wenikrat niektórzy tłumacze rozumieją jako „wykluczenie” z ludu izraelskiego (Bp, EŚP, KUL), ale takie znaczenie jest mało prawdopodobne (por. Wj 31:14). W LXX widnieje słowo apoleitai, które znaczy „zgładzony”.
[6] Oto lista tych 23 słów: 77 razy ‘eksolothreuō (wytępić, wykorzenić | exterminate, extirpate), 13 razy koptō (ściąć | cut down), 13 razy apóllymi (zgładzić, stracić | destroy, lose), 13 razy afairéō (zabrać | take away), 10 razy eksaíro (podnieść, usunąć | lift up, remove), 7 razy ekkóptō (odciąć | cut off), 3 razy ektribō (zniszczyć | destroy), 2 razy afístēmi (pozostawić, opuścić | remove, leave) i afanízō (ukryć | hide, destroy) i 1 raz: ekleípō (opuścić | fail, desert), syntríbō (pokruszyć, złamać | crush, break), peritémnō (obrzezać | circumcise), eksollymi (doszczętnie zniszczyć | destroy completely), katakaiō (spalić się zupełnie, strawić | burn up, consume), eksanaliskō (strawić, zniszczyć | consume, destroy), olethreuō (zniszczyć | destroy), katakóptō (pociąć na kawałki | cut to pieces), apokóptō (odciąć | cut down), kataskáptō (zdemolować, zniszczyć | dig down, destroy), ekdýō (pozbawić kogoś życia, zniszczyć | strip one’s life), týptō (uderzać, tłuc | strike, beat). Termin kerūt (forma kārat) oddano też za pomocą 2 rzeczowników ― thladías (eunuch) i ektomias (kastrat). Angielski przekład tych słów pochodzi od lingwisty emer. prof. Rolfa Furuli.
[7] Słowo to występuje np. w zwrocie „zgładzić (apollésai, forma apollymi) duszę i ciało w Gehennie” (Mt 10:28).
[8] O chwastach w Mt 13:42 czytamy: „i wrzucą ich do ognistego pieca. Tam będą płakać i zgrzytać zębami”. Ponieważ chwasty zostaną wrzucone do ognistego pieca na spopielenie, więc płacz i zgrzytanie zębami musi nastąpić przed zniszczeniem ludzi wyobrażających chwasty.
[9] W hebrajskim tekście Wj 34:13 czytamy: „Ale ich ołtarze macie zburzyć [tittōṣun, forma słowa nātaṣ, czyli „zniszczyć; rozwalić”], a ich święte słupy macie potrzaskać [tešabbērun, forma słowa šābar, czyli „skruszyć; potłuc”] oraz ich święte pale macie pościnać [tikrōtun, forma słowa kārat, czyli „ściąć”].” W NETS (angielski przekład LXX) drugą część wersetu oddano: „a posągi ich bogów macie wrzucić do ognia, aby spłonęły (katakaiō)”.
[10] Kārat użyto w kontekście odcięcia drewnianych przedmiotów np. w Lb 13:23, Sdz 6:26, Hi 14:7 i Jer 6:6.
[11] Fakt, że pewne słowa mogą odnosić się do różnych rzeczy, to nic nadzwyczajnego. Tak samo jest z innymi słowami, które odnoszą się do przyszłego losu ludzi bezbożnych. Na przykład olethros może odnosić się zarówno do „destrukcyjnej wypowiedzi”, jak i do „pustkowia”, a apōleia może odnosić się zarówno do „zniszczenia”, jak i do „opuszczenia” czegoś.
[12] GPNT-int występuje tu słowo „udręka” („bo strach udrękę ma”).
[13] Co do znaczenia kolasis, prof. E. Earlie Ellis podaje: „(kara, odcięcie): Mt. 25:46” (Appendix: „New Testament Teaching on Hell” w: Kent E. Brower i Mark W. Elliott (wyd.), ‘The reader must understand’: Eschatology in Bible and Theology, Apollos, Leicester 1997, s. 218). Horace L. Hastings i David A. Dean zaś napisali: „Ono nie oznacza mąk. Nasz Zbawiciel nie mówi więc, że oni pójdą na wieczną mękę, tylko na wieczną lub wiecznotrwałą karę, czyli odcięcie” (After the Verdict, Himes Publishing, 1982, s. 41, kursywa w oryginale).
[14] „Nie ma żadnej wskazówki co do długości trwania tej kary. Metafora „ognia wiecznego”, błędnie tłumaczona w wersecie 41 na ogień wiecznotrwały, oznacza, że możemy słusznie zakładać, iż wskazuje na ostateczną zagładę” (R. V. G. Tasker, The Tyndale New Testament Commentary: The Gospel According to St. Matthew, William B. Eerdmans Publishing Co., Grand Rapids 1963, s. 240).