Tekst Synopsy w ramach aparatu krytycznego obejmuje szereg wariantów mniejszościowych, z których część jest dla wielu osób całkowicie nieznana. Jednym z ciekawszych takich wariantów jest inna wersja Modlitwy Pańskiej w Ewangelii Łukasza, gdzie zamiast słów „Niech przyjdzie królestwo Twoje!” mamy „Niech przyjdzie Duch Twój Święty i oczyści nas!”.

Taką wersję znajdujemy u Marcjona i można by ją potraktować jako wtórną gdyby nie zaskakujące słowa Grzegorza z Nyssy (IV w. n.e.). który broniąc pozycji ducha świętego powołuje się na słowa Ewangelii Łukasza:

„Czyż prosząc, aby przyszło Królestwo Boże, nie wzywamy także pomocy Ducha Świętego, jak to wyraźnie sugeruje Łukasz, który w swej Ewangelii zamiast: «Przyjdź Królestwo Twoje» mówi: «Niech przyjdzie Duch Święty i niech nas oczyści»? (…) Co Łukasz mieni Duchem Świętym, to Mateusz nazywa Królestwem”. De oratione Domini-ca or. 3, 5, PG 44, 1157

Grzegorz z Nyssy (rejon Kapadocji na północ od Syrii) zna Ewangelię Łukasza tylko w wersji Marcjona. Nie przeciwstawia sobie różnych wersji Łukasza, ale pisze wprost: to co u Mateusza nazywane jest Królestwem Łukasz zmienia na Ducha Świętego.

Czy znajdziemy jakiekolwiek rękopisy, które by potwierdzały taką wersję tekstu? O dziwo tak, ale nie z IV w. Wariant taki przetrwał z niewiadomych powodów w dwóch miniskułach z XI i XII wieku:

  • 162: ἐλθέτω σου τὸ πνεῦμά τὸ ἅγιον καὶ καθαρισάτω ἡμᾶς (niech przyjdzie twój duch święty i oczyści nas)
  • oraz 700: ἐλθέτω τὸ πνεῦμά σου τὸ ἅγιον ἐφ’ ἡμᾶς καὶ καθαρισάτω ἡμᾶς (niech przyjdzie duch twój święty na nas i oczyści nas).

Taką samą wersję znają też Maksym Wyznawca oraz Tertulian.

Żeby było ciekawiej, wersja ta jest też rozpoznawana w kościele katolickim. Ks. Leszek MATEJA w artykule ” Dwie wersje Modlitwy Pańskiej” pisze:

„Słowa Grzegorza z Nyssy, znaczącego teologa IV w., świadczą o tym, że niektóre wspólnoty starożytnych chrześcijan stosunkowo długo korzystały z kodeksu, w którym jest umieszczona omawiana wersja … Modlitwy Pańskiej w wersji Łukasza”.

Wg niego była to odmienna wersja kierowana dla katechumenów, osób przystępujących do chrztu. Dodajmy, wersja ta zgodna jest też z dalszym tekstem Łukasza: Łk 11:13, gdzie Łukasz po raz kolejny dokonuje ingerencji w tekst Mateusza i zmienia „dobre” dary na „dary Ducha Świętego”, które Ojciec da tym, którzy o nie proszą.

Zagadką pozostaje jedynie brak ujęcia tego wariantu w którymkolwiek ze znaczniejszych kodeksów Nowego Testamentu.

Nie jest to pierwszy przypadek, w którym słowa ojców Kościoła stoją w sprzeczności z aktualnie znanym tekstem Ewangelii. Gdyby nie odnalezienie tej wersji tekstu w dwóch średniowiecznych kodeksach miniskułowych (kolejne pytanie: jak te warianty w nich przetrwały, kto je wprowadził?) moglibyśmy słowa Grzegorza z Nyssy całkowicie odrzucić. Ale świadków jego słów jest więcej.

I teraz pytanie: która wersja Łukasza jest pierwotna? Ta, którą znamy, czy ta, która cytują Ojcowie Kościoła?