Opowieść o uzdrowieniu ślepca śliną z Ewangelii Marka to zdecydowanie jedna z mniej znanych perykop Nowego Testamentu, szczególnie wśród osób, które tekst ewangelii znają jedynie z niedzielnej liturgii. W kościele katolickim (i nie tylko) nie wypada cytować opowieści, w której Jezus leczy ślepca poprzez plucie mu w oczy, zadaje pytania nieprzystające osobie wszechwiedzącej a zabieg ten do końca się nie udaje, bo ślepiec zamiast przejrzeć na oczy widzi nie do końca wyraźnie, a ludzie wydają mu się niczym chodzące drzewa. I dopiero po ponownym nałożeniu rąk następuje całkowite wyleczenie:
8:22 I przychodzą do Betsaidy. I przywodzą mu ślepego. I błagają go, aby go dotknął. 8:23 I pochwyciwszy za rękę ślepego, wywiódł go poza wieś. I plunąwszy w jego oczy, włożywszy nań ręce, pytał go: „Widzisz coś?” 8:24 I spojrzawszy, mówi: „Widzę ludzi, że jakby drzewa postrzegam [ich] przechadzających”. 8:25 Potem znowu położył ręce na oczy jego. I przejrzał [zupełnie]. I został uzdrowiony. I widział wyraźnie wszystko. 8:26 I odesłał go do domu jego, mówiąc: „Tylko do wsi nie wchodź”.
Werset 8:24 z powyższego fragmentu stanowi również przykład podstawowych błędów popełnianych przez tłumaczy pisma świętego i nie tylko – błędnego tłumaczenia czasowników pochodnych, nieznajomości lub pomijania znaczeń idiomatycznych, a przez to spłaszczania lub zniekształcania tekstu. Czasowniki pochodne tworzone są przed dodanie przedrostka, który nadaje czasownikowi podstawowemu inne znaczenie, wzmaga jego intensywność czy też określa stopień realizacji danej czynności np. z-wodzić, u-wodzić, wy-wodzić (coś z czegoś), do-wodzić, prze-wodzić, roz-wodzić, za-wodzić, etc. Znaczenie nowotworzonego słowa może być więc zbliżone, może też być całkowicie inne (idiomatyczne). W języku angielskim odpowiednikiem czasowników pochodnych są czasowniki frazowe (frazalne).
W powyższym przykładzie interesuje nas czasownik αναβλεπο, stanowiący złożenie ανα (w, w górę, między) oraz βλεπο (widzieć), i który ma kilka znaczeń:
– dosłowne: spoglądać / patrzeć ku górze, unosić wzrok – użyte w Łk 19:5, gdzie Jezus podnosi wzrok by dostrzec Zacheusza siedzącego na drzewie, oraz przy rozmnożeniu chleba (np. Mk 6:41) i uzdrowieniach (Mk 7:34), gdzie Jezus unosi wzrok ku niebu modląc się;
– zbieżne: spoglądać z uwagą, przypatrywać się, przyglądać się, wytężając wzrok – użyte w Łk 21:1 gdzie Jezus przygląda się bogaczom wrzucającym pieniądze do skarbony czy w Mk 16:4, gdzie niewiasty spoglądają na odsunięty kamień; w obu przypadkach mamy do czynienia ze złożeniem „spojrzawszy widzieć” – spojrzawszy zobaczyły kamień… spojrzawszy zobaczył jak… – oznaczającym intensyfikację czynności (hebraizm) podobnie jak w Łk 19:11 przydając rzekł… lub głośno wołając zakrzyknął;
– idiomatyczne: przejrzeć / odzyskać wzrok – użyte wielokrotnie w opowieściach o uzdrowieniach ślepców (por. np. Mk 10:51-52).
W wersecie Mk 8:24 interesuje nas zdanie:
8:24 I spojrzawszy (ἀναβλέψας), mówi: „Widzę (βλέπω) ludzi, że jakby drzewa postrzegam [ich] przechadzających”.
stanowiące odpowiedź na pytanie Jezusa: „Widzisz (βλέπεις) coś?”.
Zwrot spojrzawszy (ἀναβλέψας)można tłumaczyć dwojako:
– I przejrzawszy (odzyskawszy wzrok) mówi: (użycie II) – kładąc nacisk na sam fakt ponownego widzenia, na odzyskanie wzroku, mimo że niepełne;
– I spojrzawszy (wytężając wzrok) mówi: (użycie III) – biorąc pod uwagę pytanie i odpowiedź ślepca; Jezus pyta czy ten coś widzi, ślepiec wytęża wzrok i odpowiada że widzi niewyraźne, ludzi niczym drzewa; Jezus ponownie nakłada ręce i dopiero wtedy ślepiec w pełni odzyskuje wzrok (διέβλεψεν) i „widzi wszystko wyraźnie” (ἐνέβλεπεν).
Obydwie formy są poprawne. W przekładzie Biblii Tysiąclecia przyjęto pierwsze rozwiązanie (przejrzeć), w przekładzie synoptycznym drugie (rozglądać się) w analogii do Łk 21:1, jednocześnie zamieszczając przypis z możliwymi innymi – poprawnymi – tłumaczeniami danego wyrażenia.
Tymczasem w Grecko – Polskim Nowym Testamencie M. Wojciechowski wybrał najgorsze możliwe rozwiązanie (i jedyne błędne tłumaczenie) pisząc, że ślepiec „spojrzał do góry” i zobaczył ludzi. To tak, jakby angielski idiom look up to someone przetłumaczyć na „spoglądać w górę na kogoś” zamiast „podziwiać, spoglądać z respektem / uznaniem” tudzież look after przełożyć dosłownie jako patrzeć za kimś miast zaopiekować się kimś…
Spójrzmy jeszcze jak ten zwrot przełożony został w innych polskich przekładach:
Marek 8:24 – tekst koine | 8:24 καὶ ἀναβλέψας ἔλεγεν· βλέπω τοὺς ἀνθρώπους ὅτι ὡς δένδρα ὁρῶ περιπατοῦντας. |
wydania katolickie | |
Biblia Leopolity [wyd. 1561] | on poyźrzawszy rzekł: widzę ludzie iakoby drzewa / chodzace. |
NT Jakuba Wuyka [wyd. 1599 / 1830] | A on przeglądając, mówił: widzę ludzi iako drzewa chodzących. |
NT Jakuba Wujka [wyd. 1923 A. Szlagowskiego] | A on patrząc, mówił: Widzę ludzi, jako drzewa chodzących. |
wydania katolickie II | |
NT Seweryna Kowalskiego [1957] | A człowiek ów otwierając oczy rzekł: „Patrzę na ludzi i widzę, że chodzą, ale niby drzewa”. |
Biblia Tysiąclecia [II wyd., 1971] o. Walenty Prokulski SJ | A gdy przejrzał, powiedział: Widzę ludzi, bo gdy chodzą, dostrzegam ich niby drzewa. |
Biblia Poznańska [1975] ks. M. Wolniewicz |
On, podniósł oczy, powiedział: – Widzę ludzi poruszających się, ale patrzę na nich jak na (chwiejące się) drzewa. |
Biblia Warszawsko-Praska [1976] ks. Bp K. Romaniuk | A on, rozejrzawszy się, powiedział: Patrzę na ludzi i widzę ich niby chodzące drzewa. |
Grecko – Polski Nowy Testament, M. Wojciechowski [wyd. 7, 1997] | I popatrzywszy_do_góry mówił: Widzę ludzi, że jak drzewa widzę chodzących. |
Synopsa M. Wojciechowskiego [wyd. 2, 1999] | I popatrzywszy ku górze mówił: Widzę ludzi jak drzewa, widzę chodzących! |
Biblia Tysiąclecia [V wyd., 1999]= identyczne z II wydaniem | A gdy przejrzał, powiedział: Widzę ludzi, bo gdy chodzą, dostrzegam ich niby drzewa. |
Biblia Paulistów [2005] | Niewidomy, rozglądając się, powiedział: „Widzę ludzi, jakbym patrzył na chodzące drzewa”. |
wydania protestanckie | |
Biblia Brzeska [1563 – skan] | A on przejźrzawszy, rzekł: Widzę ludzi, a widzę ich chodzące jako drzewa. |
Biblia Braci Polskich [1606 – skan] kolegium rakowieckie | przeyźrzawszy mowił/ widze ludźi/ iako drzewa / chodzace. |
Biblia Gdańska [1632 / 1840] | A on spojrzawszy w górę, rzekł: Widzę ludzi; bo widzę, że chodzą jako drzewa. |
NT Sztokholmski [1945]= Biblia Gdańska | A on spojrzawszy w górę, rzekł: Widzę ludzi; bo widzę, że chodzą jako drzewa. |
wydania protestanckie II | |
Biblia Warszawska [1981] | A ten, przejrzawszy, rzekł: Spostrzegam ludzi, a gdy chodzą, wyglądają mi jak drzewa. |
Przekład Nowego Świata [1997] | A on spojrzał w górę i się odezwał: „Widzę ludzi, gdyż dostrzegam coś, co wydaje się drzewami, ale chodzącymi”. |
Biblia Ewangeliczna, Przekład dosłowny – metafraza tekstu Nowego Testamentu [2004] | Ten zaś, ponieważ odzyskał już wzrok, powiedział: Dostrzegam ludzi i widzę, że chodzą jak drzewa. |
Uwspółcześniona Biblia Gdańska [2009] | A on spojrzał w górę i powiedział: Widzę chodzących ludzi, jakby drzewa. |
Przekład świecki | |
Synopsa polsko-grecka K. Sykta [2014] |
I spojrzawszy *, mówi: „Widzę ludzi, że jakby drzewa postrzegam [ich] przechadzających”. * lub: odzyskawszy wzrok (idiom.) por. Łk 18:41-43, tu: przypatrzywszy się (z uwagą) = wytężywszy wzrok, tak jak w Łk 21:1 |
Można dojść do wniosku, że XVI wieczne polskie przekłady (Leopolity, Brzeska, Braci polskich) były lepsze od wielu współczesnych…
Jeżeli porównany wydania katolickie i protestanckie to w tym przypadku – poza poprawnym przekładem Biblii Warszawskiej – większość przekładów protestanckich jest najzwyczajniej w świecie błędna, niepoprawna i prezentująca tekst dosłowny, w tym przypadku mający się nijak do faktycznego znaczenia. Przekłady katolickie wyglądają w tym konkretnym przypadku znacznie lepiej… poza przekładem Wojciechowskiego, który jako jedyny odstaje od reszty i prezentuje translację dosłowną, oderwaną od rzeczywistości, bez żadnego przypisu i wyjaśnienia. Warto również spojrzeć jak zmienia tekst interlinearny w późniejszej synopsie:
I popatrzywszy_do_góry mówił: Widzę ludzi, że jak drzewa widzę chodzących.
I popatrzywszy ku górze mówił: Widzę ludzi jak drzewa, widzę chodzących!
Wojciechowski pogrąża się jeszcze bardziej przesuwając przecinek a przez to zmieniając całkowicie wydźwięk zdania – w pierwszej wersji ślepiec widzi ludzi – jak drzewa chodzących, w drugiej widzi ludzi tak jak drzewa i radośnie (wykrzyknik) oznajmia widzi chodzących!
Prawdopodobnie błędny przekład Wojciechowskiego – podobnie jak Świadków Jehowy – wynika z faktu oparcia się na tekście angielskim lub angielskim słowniku (co wcześniej sugerowały mi takie błędu jak przełożenie „jemu” (ang. him) jako „im” (Mt 8:15, str. 33 GPNT, str. 102 synopsy) czy różne dziwaczne przekłady niemające związku z tekstem i wyczuciem językowym typu faryzeusze „okropnie (ang. terrible) czuli urazę” (Łk 11:53) – miast „zawzięcie próbowali go usidlić”. Jeśli już to gorzko, z zażarciem coś odczuwali, ale nie okropnie…
Przekłady angielskie jak jeden mąż tłumaczą bowiem ἀναβλέψας jako looked up (NIV, NASB, MSG, BBE, NRSV, NKJV, KJV). Jedynie niezależny przekład NET tłumaczy „regaining his sight” z dopiskiem o idiomatycznym znaczeniu ἀναβλέψας w kontekście leczenia niewidomych. Polskie przekłady, jak widać, na tle angielskich wyglądają o niebo lepiej…
Ktoś może powiedzieć, że Wojciechowski tłumaczy dosłownie w GPNT bo jest to przekład interlinearny, a więc w założeniu dosłowny. Spójrzmy więc jak przekładane jest ἀναβλέψας w innych wersach:
Jak widać ten sam zwrot Wojciechowski przekłada na pięć sposobów:
spojrzawszy_do_góry / spojrzawszy / popatrzywszy_do_góry / popatrzywszy / wejrzawszy
a tam gdzie kontekst dotyczy odzyskania wzroku tłumaczy poprawnie jako znowu zacząć widzieć, przy czym ponownie te same wyrażenia tłumaczy odmiennie w innej ewangelii (błąd wynikający z braku translacji synoptycznej). Jednocześnie w Synopsie czterech ewangelii przekład jest już ujednolicony.