– wywiad z prof. Elżbietą Jastrzębowską z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego rozmawia Piotr Zychowicz (Rzeczpospolita, 12 grudnia 2009)

Pobierz wywiad w wersji PDF

Artykuł „Galga” (31-10-2022)

wersja z 13-04-2023

Artykuł „Konstantyn a krzyż” (28-01-2023)

wersja PDF z 24-05-2024

WPROWADZENIE:

Poniższe opracowanie pierwotnie ukazało się 7 maja 2017 roku (7 lat temu). Po zapoznaniu się z krytyką (którą wyraziło zaledwie kilku internautów) postanowiłem je zmodyfikować tak, aby bardziej nawiązywało do tych danych, na które powołują się zwolennicy tradycyjnego stanowiska w sprawie krzyża i pokazywało słabość i deficytowość ich argumentów.

Co na przykład zmieniło się w moim opracowaniu?

— W kwietniu 2023 roku dodałem nowy, bardzo ważny śródtytuł „ASPEKT LINGWISTYCZNY” (s. 2-5), który zawiera lingwistyczne dowody, że w I wieku n.e. (w okresie powstawania Nowego Testamentu) słowa stauros, anastauroō i crux nie miały technicznego, precyzyjnego znaczenia „krzyż”!

— Dodałem WIELE NOWYCH WYPOWIEDZI, NOWE TREŚCI, a pewne informacje zostały poprawione w szczegółach.

— Do niektórych pozycji dodałem linki, a część linków zmieniłem (uaktualniłem).

UWAGA TECHNICZNA:

kolor czerwony = informacje dodane po 24-02-2021

W artykule omawiam:

A) ASPEKT LINGWISTYCZNY

B) ASPEKT HISTORYCZNY

C) ASPEKT ARCHEOLOGICZNY

D) ASPEKT ETYMOLOGICZNY

E) ASPEKT TRANSLACYJNY

******************************

W wielu Bibliach ilustrowanych, literaturze religijnej, filmach, malarstwie i architekturze ukazuje się Jezusa niosącego krzyż (dwie skrzyżowane belki) na Golgotę. Tymczasem kierując się logiką i zdrowym rozsądkiem, a nie jakąkolwiek antychrześcijańską ideologią, jest wysoce wątpliwe, czy Jezus/Szymon mógłby przenieść[a] dwie belki ważące przypuszczalnie ok. 100 kg z pretorium do oddalonej ok. 500 m Golgoty[1]. Aby ominąć ten problem i bronić koncepcji krzyża niektórzy tłumacze Biblii[2] i wielu komentatorów biblijnych[3] obstaje przy przekonaniu, że Jezus niósł jedynie patibulum ― belkę poprzeczną, którą na miejscu egzekucji dokooptowano do wkopanego tam w ziemię pionowego słupa/pala.[4] Inni zaś uważają to za przykład synekdochy, ale, jak zauważa tłumacz Wolfgang Einert, w Ewangelii według Jana słowo σταυρός (stauros) zostało użyte zarówno w odniesieniu do niesionego narzędzia egzekucyjnego (Jn 19:17), jak i tego, na którym wisiał Jezus[4a] (Jn 19:25). Jeśli więc ktoś uważa, że Jezus niósł jedną belkę, to już z samej tylko tej okoliczności wypływa logiczny wniosek, że w NT greckie słowo σταυρός przynajmniej w Mt 27:32, tekstach paralelnych oraz Mt 10:38; 16:24; Mk 8:34; Łk 9:23; 14:27 odnosi się do jednej belki, nie zaś wyłącznie do krzyża.

ASPEKT LINGWISTYCZNY

Semantykę NT-owego słowa σταυρός wnikliwie badał szwedzki konserwatywny pastor Gunnar Samuelsson traktujący Biblię z dużym szacunkiem. W swej pracy doktorskiej pt. „Krzyżowanie w starożytności ― studium tła nowotestamentowej terminologii dotyczącej ukrzyżowania” (Uniwersytet Goteborski, maj 2010, stron: 413), która ma charakter czysto filologiczny, nie teologiczny, doszedł do następujących wniosków:

Σταυρός to pewien drewniany słup. (…) Kiedy używa się tego słowa w kontekście powieszenia ciała ludzkiego, wydaje się to być tylko zwykły drewniany słup służący do bliżej nieokreślonego sposobu zawieszenia. (…) Nowy Testament nie odbiega od dwuznaczności terminologicznej. Uderzającą cechą opisów śmierci Jezusa jest oględność. Ich głównym celem jest użycie ogólnej, nieprecyzyjnej terminologii. Niemal każdy słownik i leksykon nosi piętno nadinterpretacji, a chyba nawet czystej fantazji, jeśli łączy terminy nowotestamentowe z ukrzyżowaniem, włącznie z naukowymi opisami tego, co stało się na Kalwarii. Spora część wiedzy o ukrzyżowaniu w ogóle, a zwłaszcza o egzekucji Jezusa, nie ma żadnego poparcia w tekstach źródłowych.[5]

Po przeczytaniu takiej konstatacji zwolennicy krzyża zapytają: „A czy takie stanowisko znajduje poparcie w starożytnych źródłach?” Owszem. Oto 4 przykłady miejsc w dziełach pochodzących z I wieku n.e. — z czasów Jezusa i powstania NT — pokazujące, że greckie słowa σταυρός/σταυρòω i łacińskie słowo crux nie mogę odnosić się lub niekoniecznie odnoszą się do narzędzia egzekucyjnego o kształcie †.

PRZYKŁAD 1

Józef Flawiusz (37-po 94 n.e.), żydowski historyk urodzony w Jerozolimie, opisując pewne zdarzenie biblijne w dziele Dawne dzieje Izraela, Część 1, Księga szósta, Rozdział XIV:8, donosi:

tł. Zygmunt Kubiak (2001):

Rankiem Filistyni podczas obdzierania trupów nieprzyjacielskich natknęli się na ciała Saula i jego synów; odarli je i odrąbali ich głowy (…). Cały ich oręż złożyli w świątyni Astarty, a zwłoki przybili (ἀνεσταύρωσαν) do murów miasta Betsanu.

tekst grecki:

https://archive.org/details/fljosephioperao00unkngoog/page/83/mode/1up

Zwróćmy uwagę, że przedmiotem, do którego ‘przybito’ zwłoki, nie był krzyż, lecz mur! Z pewnością w tym fragmencie czasownik ἀνασταυρòω nie implikuje przybicia do σταυρός rozumianego w kształcie †, ponieważ przytwierdzenie nastąpiło „do murów” (πρòς τὰ τεἰχη). A zatem ten czasownik musiał mieć generyczne znaczenie w I wieku n.e., bo w przeciwnym razie nie nadawałby się do użycia w tym kontekście.

PRZYKŁAD 2

W innym dziele Józefa Flawiusza Wojna żydowska, Księga trzecia, Rozdział VII:19, czytamy:

tł. Jan Radożycki (wyd. 3, 1995):

A że wał zbliżał się już do muru, [Wespazjan] postanowił wprowadzić „barana”. Stanowi go potężna belka podobna do masztu okrętu. (…) W środku jest zawieszona linami, jak szala, na innej belce, która znów na obu końcach spoczywa na mocnych podporach. (Καταιωρεῖται δὲ κάλοις μέσος ὥσπερ ἀπὸ πλάστιγγος ἑτέρας δοκοῦ, σταυροῖς ἑκατέρωθεν ἑδραίοις ὑπεστηριγμένης)).

wyd. Gaayla Cornfeld (1982):

W środku jest zawieszona, tak jak belka wagi, na linach przechodzących przez inną belkę, spoczywającą na obu końcach słupów osadzonych na podstawie. ■ It is suspended at its middle point, like the beam of a balance, by ropes passing over another balk which rests at either end b[y] posts fixed in the ground.

https://archive.org/details/jewishwarnewlytr0000jose/page/229/mode/1up

tł. Henry S. J. Thackeray (1967):

W środku jest zawieszona na linach, tak jak belka wagi, do innej belki, którą po obu końcach podpierają słupy osadzone na podstawie. ■ It is suspended at its middle point by ropes, like the beam of a balance, to another beam which is supported at either end by posts fixed in the ground.

https://archive.org/details/josephus0002ehwa/page/n6/mode/1up

tł. George A. Williamson (1959):

W środku jest podtrzymywana, tak jak belka wagi, za pomocą lin przechodzących przez inną belkę, która z obu stron spoczywa na słupach osadzonych na podstawie. ■ It is supported at the middle, like the beam of a balance, by ropes passing over another baulk which rests on posts fixed in the ground on either side.

https://archive.org/details/jewishwar0000jose_k6l7/page/188/mode/1up

W powyższym fragmencie greckie słowo stauroi nie odnosi się do przedmiotu o konkretnej geometrii, mianowicie kształtu † i — o ile mi wiadomo — żaden tłumacz tego dzieła Flawiusza nie użył w tym miejscu sformułowania „na krzyżach”, a nawet jeśli użył, to podał błędny przekład.

PRZYKŁAD 3

Pliniusz Starszy (23-79 n.e.), historyk i pisarz rzymski, w dziele Naturalis historia (Historia naturalna), Ks. VIII, rozdz. XVIII, donosi:

tł. Józef Łukaszewicz (1845):

Polibiusz (…) [w Afryce] widział wielu ukrzyżowanych [lwów] dla tego, ażeby się inne obawą kary podobnéj za winę tę odstraszały. ■ Polybius Aemiliani comes in senecta hominem ab his adpeti refert, quoniam ad persequendas feras vires non suppetant; tunc obsidere Africae urbes, eaque de causa cruci fixos vidisse se cum Scipione, quia ceteri metu poenae similis absterrerentur eadem noxa.

Pliniusza Starszego Historyi naturalnej ksiąg XXXVII = C. Plinii Secundi Historiae naturalis libri XXXVII. T. 3 ks. 7-9, w Księgarni i Drukarni J. Łukaszewicza, Poznań 1845, s. 201, https://polona.pl/item/k-pliniusza-starszego-historyi-naturalnej-ksiag-xxxvii-c-plinii-secundi-historiae,OTczMzk3MDA/4/#info:metadata

tekst łaciński:

https://archive.org/details/naturalhistory03plinuoft/page/36/mode/1up

tł. John Bostock – Henry T. Riley (1855):

Polibiusz, towarzysz Æmilianusa, mówi nam, że (…) on, podobnie jak Scypion, widział niektóre z nich [tj. lwy] powieszone na krzyżu; przypuszczając, że ze strachu przed podobną karą inne mogłyby powstrzymać przed popełnieniem podobnych okropności. ■ Polybius, the companion of Æmilianus, tells us, that (…) he, as well as Scipio, had seen some of them hung upon a cross; it being supposed that others, through dread of a similar punishment, might be deterred from committing the like outrages (1855, s. 267).

https://archive.org/details/naturalhistoryof21855plin/page/267/mode/1up

Grecki historyk Polibiusz brał udział wraz ze Scypionem Afrykańskim Młodszym w podboju Kartaginy w 146 r. p.n.e. (płn. Afryka). Nie jest tutaj istotne, że cruci fixos lwów miało miejsce w połowie II wieku p.n.e. Ważna jest tutaj inna okoliczność: to zdarzenie zostało opisane w I wieku n.e., a zatem użyta przez Pliniusza terminologia musiała wyrażać takie znaczenie, jakie miała w I wieku n.e. Kluczowe pytanie jest następujące: Czy Twoim zdaniem omawiany fragment naprawdę mówi o ukrzyżowaniu lwów, rozumianym jako ‘powieszenie na †’?

PRZYKŁAD 4

Plutarch z Cheronei (~50 – ~125 n.e.), jeden z największych pisarzy starożytnej Grecji, historyk, filozof-moralista i orator w dziele De fortuna Romanorum, Rozdziale 12, donosi:

Therefore, in remembrance of this wonderful accident, a dog fastened to a cross.

Dlatego na pamiątkę tego cudownego zdarzenia przymocowano psa do krzyża.

Πομπεύει δὲ μέχρι νῦν ἐπὶ μνήμῃ τῶν τότε συμπτωμάτων κύων μὲν ἀνεσταυρωμένος.

przekład angielski:

http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A2008.01.0224%3Asection%3D12

tekst grecki drukiem:

https://books.google.pl/books?hl=pl&id=BXQBAAAAMAAJ&q=κύων+μὲν+ἀνεσταυρωμένος#v=snippet&q=κύων μὲν ἀνεσταυρωμένος&f=false

tekst grecki online:

http://www.poesialatina.it/_ns/greek/testi/Plutarchus/De_fortuna_Romanorum_(316c-326c).html

http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A2008.01.0222%3Asection%3D12

Dr Gunnar Samuelsson opatrzył następującym komentarzem ten fragment:

Tekst nie precyzuje w jaki sposób zawieszono tego psa. Łatwiej jednak wyobrazić sobie w nim psa po prostu nabitego na pal i taki obraz pasuje lepiej niż psa przybitego do krzyża. ■ The text does not specify how the dog was suspended. However, a dog simply impaled on a stake is easier to imagine in the text and fits the picture better than a dog nailed to a cross.

Crucifixion in Antiquity, wyd. 2 poprawione, 2013, s. 114.

https://books.google.pl/books?id=B7OEmYnFChkC

I taki przekład podał grecysta prof. Frank C. Babbitt (Trinity College, Hartford, USA):

I jeszcze tego dnia, na pamiątkę tych wydarzeń, w uroczystej procesji niesiono psa nabitego na pal. ■ And even to this day, in memory of these events, there are borne in solemn procession a dog impaled on a stake.

Plutarch’s Moralia in Fifteen Volumes, Vol. 4, Harvard University Press, 1962, s. 373.

https://archive.org/details/plutarchsmoralia0004plut_d8q2/page/373/mode/1up

Można dopuścić wniosek, że podczas tej procesji niesiono psa nabitego na „widły”, co sugeruje zwolennik ukrzyżowania prof. John G. Cook (LaGrange College, st. Georgia, USA).

Crucifixion in the Mediterranean World, wyd, 2, Mohr Siebeck, Tübingen, 2018, s. 245, https://books.google.pl/books?id=cMd9DwAAQBAJ ^4-04-2023. Cook na s. 245 przyznał: „Nie jest jasne czy ten pies jest ukrzyżowany czy powieszony w inny sposób”.

Jedno jest pewne: w tym kontekście czasownik ἀνασταυρòω nie implikuje przedmiotu w kształcie †.

WNIOSEK: Powyższe 4 przykłady pokazują, że grecki rzeczownik σταυρός, czasownik σταυρòω i łaciński rzeczownik crux nie miał w I wieku n.e. precyzyjnego, technicznego znaczenia, tj. †. Te słowa miały generyczne (ogólne) znaczenie.

Niemiecki leksykograf i tłumacz Biblii dr Adolf E. Knoch (The Sacred Scriptures: The Concordant Version) podał następującą definicję znaczenia σταυρός:

CT AY POC st au r os’ 2m

STAĆ-, pionowy pal lub słup, bez jakiejkolwiek poprzeczki, obecnie, popularnie, krzyż.[6]

Szeroko akceptowany pogląd, że NT-owe słowo σταυρός znaczy „krzyż” niezupełnie podzielał ks. prof. zw. dr hab. Stanisław Kobielus (1939-2020), który był kierownikiem Katedry Historii Sztuki Średniowiecznej i Ikonografii na UKSW w Warszawie. Oto jego zdanie:

W języku greckim słowo σταυρός, οῦ, ὁ oznaczało słup, kół, ostrokół i użyte w tekstach Nowego Testamentu nie zawierało jedynie pojęcia krzyża o dwu belkach, jako narzędzia męki [1]. Z kolei w języku łacińskim termin crux, –cis – krzyż, rozumiany był także jako szubienica lub metaforycznie jako drzewo męczarni, utrapienia, nieszczęścia.

_______

¹ Dinkler 1967 (IV), 35–36.

Krzyż Chrystusa. Od znaku i figury do symbolu i metafory, wyd. 2, Wydawnictwo Benedyktynów, Tyniec 2011, s. 17/18. http://tyniec.com.pl/index.php?controller=attachment&id_attachment=218 ^22-08-2018

Tłumacz Biblii dr Daniel W. Merrick (Sacred Name Bible) jest pastorem w wyznaniu Congregation Yahshua Messiah Gathering, znawcą ikonografii i prezenterem radiowym. W swym opracowaniu „Did He Die On a Cross?” (Czy On umarł na krzyżu?) o semantyce słowa σταυρός napisał:

To słowo oznacza zwykły, pionowy pal, lub słup. Później[7] zaczęto je również odnosić do pala egzekucyjnego mającego poprzeczkę.

Ponieważ obecnie wielu chrześcijan dostrzega takie zrozumienie tylko wśród Świadków Jehowy, zalicza je do kultycznego przekonania. Takie osoby nie podjęły żadnych badań i podtrzymują jedynie PAPIESKI dekret, że był to krzyż, sięgający czasów Konstantyna i jego wizji PHI RO (px symbol boga Słońca, który występował w pogańskim wielbieniu Apolla).[8]

Tłumacz Biblii dr Andrew G. Roth (Aramaic English New Testament) w sprawie znaczenia σταυρός wyraził następujący pogląd:

Z biblijnej perspektywy greckie słowo „stauros” odnosi się do pionowego pala.[9]

Zwolennik ukrzyżowania Raymond E. Brown (1928-1998), znany teolog katolicki, który był emerytowanym profesorem na Union Theological Seminary (Nowy Jork, USA), członkiem British Academy i American Academy of Arts and Sciences, wyraził następujący pogląd w sprawie znaczenia σταυρός:

Żadne słowo [w NT] nie mówi nam o kształcie krzyża, ani jak on [Jezus] został przymocowany, ani o wielkości bólu. (…) Dlatego w tych sprawach jesteśmy zdecydowanie zależni od świadectwa spoza NT.

Uwagi ogólne o ukrzyżowaniu. Angielski termin „krzyż” determinuje nasze pojmowanie, gdyż wywołuje obraz dwóch wzajemnie przecinających się linii. Ani greckie słowo stauros, ani łacińskie crux, niekoniecznie ma takie znaczenie: oba odnoszą się do pala (a stake), do którego ludzie mogli być przytwierdzeni w różny sposób i opisywać nabicie, powieszenie, przybicie i przywiązanie.[10]

Zwolennik ukrzyżowania prof. Joseph A. Fitzmyer (1920-2016), znany teolog katolicki, w sprawie znaczenia σταυρός napisał:

W kręgach chrześcijańskich tradycyjnym znaczeniem przypisywanym greckiemu słowu stauros jest „krzyż”, które w rzeczywistości znaczy „pal”, wbity pionowo w ziemię.[10a]

Thomas E. Reynolds, profesor nadzwyczajny teologii w Emmanuel College na Victoria University (University of Toronto, Kanada) o znaczeniu σταυρός napisał:

Właściwie jest prawdopodobne, że greckie słowo stauros użyte w Nowym Testamencie oznacza tylko pionowy słup, pal bez poprzeczki (an upright pole, a stake without a crosspiece). Termin ten został przetłumaczony później w łacińskiej Wulgacie jako crux (krzyż), ale takie oddanie mogło nieumyślnie nadać słowu stauros inne odniesienie z korzeniami w kulturze bliskowschodniej i śródziemnomorskiej.[1]

Prof. teologii Robin M. Jensen (prywatny katolicki Uniwersytet w Notre Dame, st. Indiana, USA), będąca również historykiem sztuki, napisała (2017):

Wbrew tradycyjnemu ukazywaniu krzyża Jezusa jako pionowego słupa przecinającego się w górnej części z poziomą belką, użyte w greckim Nowym Testamencie słowo dla „krzyża” – stauros (łacińskie crux) – niekoniecznie implikuje tego rodzaju przedmiot. Historycznie rzecz biorąc greckie i łacińskie słowa odnoszą się po prostu do pionowego pala, do którego mogli być przywiązani skazańcy aż umierali w wyniku uduszenia. Konwencjonalny obraz łacińskiego krzyża (crux immissa) był na przestrzeni wieków kwestionowany, a pewni uczeni, a nawet chrześcijańskie ugrupowania twierdziły, że Chrystus umarł na krzyżu w kształcie T (crux comissa) lub na pojedynczym pionowym palu (crux simplex).[11]

Australijski pastor Joseph Palmer napisał:

Uważam, że mam rację sądząc, że słowo σταυρός niezupełnie oznacza to, co my rozumiemy jako „krzyż”. Właściwie niektórzy zakwestionowali to, czy σταυρός, na którym był stracony Jezus, był czymś więcej niż pionową belką lub kłodą drewna (an upright beam or log of wood) wkopaną w ziemię.[12]

Dr Iza Elżbieta Smolińska (Pracownia Języka i Kultury Arabskiej, Wydział Filologiczny, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu) zauważyła, że

autorzy Ewangelii, w odniesieniu do krzyża Chrystusowego, i to zarówno narzędzia śmierci, jak i zbawczego dzieła Odkupiciela, używają terminu stauros, a więc wskazującego na pal wbijany pionowo w ziemię.[13]

Zdaniem Bernarda H. Dixona, autora książki The Image of Cross (Wizerunek krzyża):

Właściwie prawdą jest, że nie ma nawet najskromniejszego dowodu (there is not the shlightest proof whathever) na to, iż nasz błogosławiony Pan i Zbawiciel cierpiał na krzyżu złożonym z dwóch skrzyżowanych względem siebie belek, gdyż termin Stauros – pionowo wbity słup, pal oraz Ksylon – belka, kawał drewna, to jedyne słowa użyte w Greckim Testamencie, a przestępców często krzyżowano do prostego słupa z rękoma przybitymi nad głową.[14]

Thomas J. Thorburn (1858-1923) zauważa, że nawet

szkoła mityczna generalnie mocno obstaje przy fakcie, że σταυρός znaczy zwykły pal, a nie krzyż![15]

Jeden z jej przedstawicieli, Herbert Cutner, oświadczył:

Nie ma najmniejszego dowodu (a scrap of evidence) na to, że σταυρός kiedykolwiek miał kształt krzyża czy też T-kształt.[16]

Wielu obrońców poglądu, że w NT stauros znaczy „krzyż”, próbuje dowodzić swego stanowiska na bazie wzmianki o umieszczeniu tabliczki „nad jego głową” (Mt 27:37) i o śladzie „gwoździ” (Jn 20:25) na rękach Jezusa. Ich zdaniem z tych dwóch miejsc wynika, że ręce Jezusa musiały być rozłożone na boki i przybite do belki poprzecznej. Dlaczego jest to daremny trud? Przede wszystkim taki wniosek można co najwyżej określić supozycją lub hipotezą, ale w żadnym wypadku nie dowodem zamykającym dyskusję. W oparciu o powyższe dane równie dobrze można wnosić, że ręce Jezusa mogły być przybite nad głową po bocznej stronie pala. Dlatego prof. Egon Brandenburger uważa, że

niekoniecznie wynika z tego, że krzyż miał formę cruximmissa.

red. Colin Brown, The New International Dictionary of the New Testament Theology, t. 1, 1979, s. 392 https://pl.scribd.com/doc/228054686/The-New-International-Dictionary-Colin-Brown ^31-03-2022

Irlandzka tłumaczka Biblii dr Maura K. Hill (Uniwersytet Tulsa w Oklahomie, USA) w komentarzu do Kol 1:20 napisała:

Słowo tłumaczone na „krzyż” znaczy „pal”, dlatego powinniśmy rozumieć, że Jezus Chrystus został ukrzyżowany na palu, takim jak pień drzewa, czyli na pojedynczej kłodzie wbitej pionowo do dziury w ziemi. Wobec tego jego ręce nie były wyciągnięte w żadną stronę, przybite gwoździami do innego kawału drewna, ale były wyciągnięte nad jego głową i w takiej pozycji przybite gwoździami, co znacznie utrudniało mu oddychanie itp.

Hill, True Bible Study: Colossians and Philemon – Word Translation and Study, CreateSpace Independent Publishing Platform, USA, 2008, s. 48, https://archive.org/details/truebiblestudyco0000maur ^13-05-2024

Tłumacz prof. dr Randolph O. Yeager (Northern Baptist Theological Seminary, Chicago), autor monumentalnego 18-tomowego dzieła komentującego NT, będący obrońcą krzyża, przyznał:

Nie ma wyraźnego świadectwa w Nowym Testamencie, że pal miał również kształt krzyża.

Yeager, The Renaissance New Testament, t. 9, Pelican Publishing Company, Gretna 1998, s. 326, https://books.google.pl/books?id=QLs0I3VcEx4C ^25-08-2021

Chociaż koncepcja crux immissa zjednała sobie niemal powszechną akceptację w chrześcijaństwie, faktem jest – jak donosi zwolennik ukrzyżowania Victor Schultze (1851-1937), ewangelicki prof. historii kościelnej i chrześcijańskiej archeologii (Uniwersytet w Groifswald, Niemcy) – że

w Nowym Testamencie nie ma żadnych konkretnych danych o naturze krzyża, na którym umarł Jezus. Dopiero pisarze kościelni po Justynie Męczenniku wskazują na kompozytowy czteroramienny krzyż jako narzędzie męki Chrystusa.

Samuel M. Jackson (gł. wyd.), The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge, t. 3, hasło CRUCIFIXION [Victor Schultze], Funk and Wagnalls Company, New York-London 1909, s. 313, https://archive.org/details/newschaffherzog04jackgoog ^3-05-2024

Nadmierne sugerowanie się jakimś szczegółem z jednej Ewangelii, przy jednoczesnym nie uwzględnianiu danych z pozostałych Ewangelii, może prowadzić do nietrafnych wniosków. Oto przykład: bazując tylko na danych z Jn 20:20,25 ktoś może wnosić, że stopy Jezusa nie zostały przybite. Tymczasem w Łk 24:39 mamy następujące słowa Jezusa: „Zobaczcie moje ręce i moje stopy” (por. Ps 22:17, BT). Gdyby stopy nie były przybite, jaki sens miałaby zachęta Jezusa by na nie spojrzeć?

ASPEKT HISTORYCZNY

Autor hasła „krzyż” w dziele Britannica Concise Encyclopedia donosi:

Tradycja utrzymuje, że do ukrzyżowania Chrystusa użyto crux immissa.[17]

Prof. Robert M. McCoy (Andover Newton Seminary), komentując sposób oddania słowa σταυρός w Przekładzie Nowego Świata (wyd. z 1950 roku), powołuje się na żydowskiego historyka Alfreda Ederszchajima (Edersheima), który wierzy, że Jezus zginął na krzyżu, niemniej jednak w podsumowaniu napisał:

Tradycyjna opinia głosi, że krzyż Jezusa miał ten ostatni wspomniany kształt [†], ale nie ma pewności, czy tak było.[18]

Podobnie sądzi historyk sztuki religijnej prof. Frank K. Flinn z Washington University (USA):

Nie wiemy na pewno jaki kształt miał krzyż.[19]

Prof. teologii Johann P. Lange (Uniwersytet w Bonn), będący zwolennikiem poglądu, że Jezus umarł na krzyżu poprzecznym (crux immissa), przyznał:

Według tradycji taka była forma [†] krzyża Zbawiciela (…). Nie ma na to dowodów (…).[20]

Emer. prof. George Lovell Cary (1830-1910), był dyrektorem Meadville Lombard Theological School w Chicago (USA), w 1852 r. ukończył Harvard University, a w latach 1862-1892 był profesorem literatury Nowego Testamentu w szkole w Meadville. Jest autorem dzieła An Introduction to the Greek of the New Testament (1899). W 1900 roku, w fgrzeDodatku „Krzyż i ukrzyżowanie”, przedstawił następujący pogląd:

Powszechnie się uważa, że „krzyż łaciński”, z belką poprzeczną znajdującą się poniżej szczytu pala, był tym, na którym cierpiał Jezus. Przypuszczenie to jednak nie opiera się na żadnym fundamencie historycznym.

Cary, The Synoptic Gospels: together with a chapter on the text-criticism of the New Testament, G. P. Putnam’s Sons, New York-London 1900, APPENDIX J.—The Cross and Crucifixion, s. 367 [366-368], https://archive.org/details/synopticgospelst0000cary ^26-05-2024

W The Grove Encyclopedia of Medieval Art and Architecture (Oxford University Press 2012) pod hasłem „cross” można przeczytać:

Chrystusową egzekucję ukrzyżowania opisano we wszystkich czterech sprawozdaniach ewangelicznych, mimo to żadna z nich nie specyfikuje kształtu krzyża. Nowotestamentowe greckie słowo stauros, używane w odniesieniu do krzyża lub krucyfiksu, może również po prostu odnosić się do słupa i niekoniecznie implikuje krzyżowy kształ wulgatycznego, łacińskiego crux

(gł. wyd. Colum P. Hourihane, t. 1, 2012, s. 221, https://books.google.pl/books?id=FtlMAgAAQBAJ ^5-03-2017

Niemiecki historyk sztuki prof. dr Peter Bernhard Steiner w swym eseju „Człowiek, drzewo, kosmos, pieczęć – formy i znaczenia krzyża” opublikowanym w książce Kreuz und Kruzifix: Zeichen und Bild (Krzyż i krucyfiks: znaki i obrazy) (współautorki: Sylvia Hahn, dr Carmen Roll) zauważył:

Cztery Ewangelie nie opisują kształtu krzyża; w tekście greckim nazywany jest tylko „stauros” (pal) [Pfahl]

Hahn – Roll – Steiner, Kreuz und Kruzifix: Zeichen und Bild , Josef Fink, Lindenberg im Allgäu 2005, s. 13, https://books.google.pl/books?id=rShyL-acK34C ^{ogr. podgląd 16-09-2020}

Metodystyczny historyk, bp John F. Hurst (Martin Mission Institute w Bremen /Niemcy/, Drew Theological Seminary w Madison /New Jersey, USA/) zauważył:

[Pierwsi chrześcijanie] nie używali ani krucyfiksu, ani żadnej materialnej podobizny krzyża.[21]

Zwolennik krzyża, prezbiteriański uczony John M. Mulder (Louisville Presbyterian Theological Seminary, USA) donosi (1991), że:

pierwsi chrześcijanie nie używali krzyża jako znaku oddania Chrystusowi.

Mulder, Sealed in Christ: The Symbolism of the Seal of the Presbyterian Church (U.S.A.), Geneva Press, Luisville, USA, 1991, s. 9, https://books.google.pl/books?id=unR886t7-CAC ^5-04-2018

W książce After Jesus: The Triumph of Christianity (praca zbiorowa) czytamy:

Chociaż krzyż występuje niemal powszechnie od czasów antycznych jako magiczny i religijny symbol, nie ma dowodów na to, że chrześcijanie posługiwali się nim w tym wczesnym okresie. (…) Większość uczonych sądzi, że w pierwszym stuleciu chrześcijanie w ogóle nie używali tego symbolu [krzyża].[22]

Racjonalne wyjaśnienie dla takiej sytuacji przedstawia Alois A. Schacher (The Catholic University of America, Waszyngton), autor hasła „Ukrzyżowanie (w sztuce)” w New Catholic Encyclopedia (wyd. 2, t. 4, Washington 2003, s. 391):

W symbolice sztuki wczesnochrześcijańskiej nie spotykamy wyobrażenia zbawczej śmierci Chrystusa na Golgocie. Pierwsi chrześcijanie, pozostający pod wpływem starotestamentowego zakazu sporządzania rzeźb, nie byli skłonni przedstawiać w jakiejkolwiek formie nawet narzędzia Męki Pańskiej.

http://ghhv.quetroi.net/74LEHAINAM/Gale Group The New Catholic Encyclopedia 2nd Vol 4 (Com-Dyn).pdf

We wcześniejszym wydaniu tego samego dzieła (t. 4, 1913), archeolog, prof. Orazio Marucchi (Uniwersytet w Rzymie), autor pierwszej części hasła „Krzyż i Krucyfiks” (tj. „Archeologia krzyża”) wskazał też inny powód:

Rozumiejąc, że krzyż był symbolem haniebnej śmierci, łatwo zrozumieć niechęć pierwszych chrześcijan do jakiegokolwiek ukazywania mąk Chrystusa i niegodziwości (publikacja opatrzona imprimatur).[23]

Podobną informację zawiera The Oxford Dictionary of Christian Art and Architecture (wyd. 2, 2013) pod hasłem „Cross”:

Krzyż jest od dawna najbardziej rozpowszechnionym symbolem chrześcijaństwa, ale nie był używany w najwcześniejszych stuleciach z uwagi na jego haniebny związek z ukrzyżowaniem—karą śmierci wykonywaną na najgorszych złoczyńcach

(Tom Devonshire Jones – Peter Murray – Linda Murray (red.), The Oxford Dictionary of Christian Art and Architecture, wyd. 2, Oxford University Press, 2013, s. 136, https://books.google.pl/books?id=Te2dAAAAQBAJ ^5-04-2018

W podobnym duchu wypowiedziały się także historyk sztuki, emer. prof. Alicia Craig Faxon (Simmons College Boston, USA) i Nancy Frazier (University of Massachusetts, USA), autorki hasła „Crucifixion” w Encyclopedia of Comparative Iconography: Themes Depicted in Works of Art (1998):

Chociaż Rzymianie zwykle propagandyzowali swoje zwycięstwa, co zaskakujące, najwyraźniej nigdy nie sporządzali obrazów ukrzyżowania. Nie czynili tak również pierwsi chrześcijanie. Być może myśl o cierpieniu syna Bożego była trudna do przyjęcia, albo zapewne był to efekt obawy przed złamaniem biblijnych wskazań zakazujących kultu rytych wizerunków. Innym powodem dla którego ukrzyżowanie nie było ukazywane we wczesnochrześcijańskiej sztuce jest okoliczność, że przedstawia ono haniebną, brutalną formę śmierci, podobnie jak współcześnie krzesło elektryczne, z czym chrześcijanie nie chcieli identyfikować Jezusa. (…) Najwcześniejsze znane obrazy ukrzyżowania—małe owalne pieczęcie—datowane są na połowę czwartego stulecia

w: Helene E. Roberts (red.), Encyclopedia of Comparative Iconography: Themes Depicted in Works of Art, Fitzroy Dearborn Publishers, Chicago 1998, s. 192, https://books.google.pl/books?id=rMeJDwmr_hcC ^5-04-2018

Brak wizerunków u pierwszych chrześcijan sprawiał, że byli posądzani o ateizm.

Zdaniem Celsusa, chrystianizm jest powrotem do pierwotnego ateizmu ludów dzikich, które nie znają jeszcze ani ołtarzy, ani świątyń, ani wizerunków bóstw.[24]

A dzieło Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge podaje:

Wczesny kościół nie miał nic przeciw sztuce, ale nie posiadał podobizn Chrystusa.[24a]

Wielu badaczy podziela pogląd wyrażony przez doktora teologii, adwentystycznego pastora Abrama H. Lewisa, wydawcę czasopisma The Sabbath Recorder:

Jest również prawdą, że krzyż nie pojawia się jako symbol chrześcijaństwa aż do czasu po jego poganizacji za rządów Konstantyna.[25]

Dr Thomas J. Kraus (Katedra Nauk Nowego Testamentu ze szczególnym uwzględnieniem starożytnego judaizmu i hermeneutyki, Uniwersytet w Zurychu) i prof. Tobias Nicklas (Wydział Egzegezy i Hermeneutyki Nowego Testamentu na Uniwersytecie w Regensburgu) oświadczyli:

Krzyż (+) jako wolnostojący symbol nie pojawia się w żadnym określonym chrześcijańskim kontekście w przed-konstantyńskim okresie

Kraus – Nicklas, Early Christian Manuscripts: Examples of Applied Method and Approach, E. J. Brill, Leiden-Boston 2010, s. 101, przypis 18, https://books.google.pl/books?id=gsoFMTdK1gcC ^5-04-2018

Norman S. Prescott zauważył:

Zdumienie może wywołać fakt, że w greczyźnie Nowego Testamentu terminem tłumaczonym na „krzyż” jest zawsze słowo „staurus” (sic!), które znaczy „pal” lub „prosty słup”. Pierwotnie krzyż nie był symbolem chrześcijańskim; pochodzi z Egiptu i od Konstantyna.[26]

Wielu czytelników Biblii sądzi, że pewne teksty NT-owe pokazują, że pierwsi chrześcijanie szczycili się znakiem krzyża, np. Gal 6:12: „Co do mnie, to nie daj Boże, bym się miał chlubić z czego innego, jak tylko z krzyża Pana naszego, Jezusa Chrystusa” (Biblia Tysiąclecia, wyd. 5). Bibliści Eugene A. Nida i Charles E. Taber odrzucają taką popularną interpretację jako błędną. Oto ich wypowiedź:

Podobnie, kiedy Paweł używa wyrażenia „chlubić się w krzyżu naszego Pana Jezusa Chrystusa” (Gal. 6:14), nie chce przez to powiedzieć, że pokłada ufność w krzyżu jako pewnym przedmiocie, lecz w wydarzeniu – Przebłaganiu – którego krzyż jest symbolem.[27]

ASPEKT ARCHEOLOGICZNY

Pomijając liczne bezpodstawne lub dogmatyczne opinie, nie ma materialnego świadectwa z I wieku, które niezbicie dokumentuje związek Jezusa lub pierwszych chrześcijan z krzyżem (zob. Tørisen–Mattsson 2004).[28] Emerytowany prof. Paul C. Finney (University of Missouri, St. Louis, USA) napisał:

Co do wczesnego, czyli przed-Konstantyńskiego okresu, wciąż utrzymuje się pewna kontrowersja wokół tego, co stanowi dopuszczalne świadectwo. Znaki krzyża na palestyńskich ossuariach z I i II wieku nie powinny być interpretowane w chrześcijańskim sensie (por. Smith), ani nie ma przekonującego świadectwa występowania chrześcijańskiej symboliki krzyża w Pompejach i Herkulanum (por. Dinkler, 1951). Z całą pewnością jednym z najstarszych ocalałych pozytywnych świadectw na rzecz symboliki krzyża u wczesnych chrześcijan jest jego użycie na Kostantyńskim labarum. Często dowodzi się, że najwcześniejsza symbolika krzyża ukazana na gemmach jest przed-Konstantyńska, ale najlepiej potwierdzone znaleziska, jak choćby przechowywane w British Museum kornaliny ukazujące ukrzyżowanie, z punktu widzenia ikonografii na pewno pochodzą z czwartego stulecia lub są późniejsze.[29]

Archeolog, prof. Graydon F. Snyder (Bethany Theological Seminary / Chicago Theological Seminary, USA) (2003) napisał:

W przed-Konstantyńskiej sztuce Jezus nie cierpi ani nie umiera. Nie ma żadnego symbolu krzyża ani jakiegokolwiek jego odpowiednika (…). Ich [chrześcijan] wiara w Jezusa Chrystusa koncentrowała się na zbawczej mocy. (…) Na tle powszechnego używania znaku krzyża tym bardziej czymś uderzającym jest brak krzyży w scenach wczesnochrześcijańskiej sztuki, zwłaszcza jakichkolwiek specyficznych odniesień do wydarzenia na Golgocie. Dlaczego w sztuce wczesnochrześcijańskiej nie był redefiniowany powszechny symbol krzyża? Jako pewne artystyczne odniesienie do pasyjnego wydarzenia, symbol krzyża nie występuje przed czasami Konstantyna. (…) Tzaferis nie znalazł żadnych chrześcijańskich krzyży w Palestynie sprzed połowy czwartego stulecia.[30]

Niemiecki historyk, archeolog i teolog, prof. Erich Dinkler (Uniwersytet Heidelberdzki) uważa, że poza dyskusyjną interpretacją znaku w Herkulanum

nie mamy żadnego innego archeologicznego świadectwa z pierwszego lub drugiego wieku o krzyżu, który jednoznacznie byłby dziełem chrześcijan.[31]

We wspomnianej już książce After Jesus: The Triumph of Christianity (praca zbiorowa) na temat świadectwa herkulańskiego czytamy:

Historycy są sceptyczni, ponieważ nie znajduje się on na ścianie wschodniej (wielu pierwszych chrześcijan zwracało się w stronę wschodu podczas modlitw).[32]

Co do odkrycia w 1938 roku znaku interpretowanego jako „krzyż” z Herkulanum, w 1941 roku francuski archeolog katolicki Guillaume de Jerphanion (1877-1948) z Pontifical Oriental Institute (Rzym), który wnikliwie zbadał ten temat, uznał, że był to zwykły ślad pozostawiony po wiszącym tam naściennym przedmiocie. W 1944 roku do podobnego wniosku doszedł też belgijski duchowny katolicki i archeolog Lucien de Bruyne (1902-1978), który był dyrektorem Papieskiej Komisji ds. Archeologii Sakralnej, a później cenzorem Papieskiej Akademii Archeologicznej.

Jerphanion, S. J., „La Croix d’Herculanum?”, Roma, Orientalia Christiana Periodica, Vol. VII, 1941, s. 17, 18 [5-35], https://archive.org/details/ocp-62-1996-fasc.-i/OCP-07-%281941%29 ^1-12-2023).

Jerphanion w swym artykule donosi też:

„Wiemy bowiem, że historycy i teolodzy, a także archeolodzy twierdzą, że u chrześcijan ekspozycję, a zwłaszcza kult krzyża, dopuszczono dopiero stosunkowo późno – prawdopodobnie nie przed Konstantynem – i że były to zjawiska całkowicie nieznane w pierwszym wieku. (…). Rodzące się chrześcijaństwo, religia całkowicie duchowa wywodząca się z judaizmu, której kult odbywał się bez wrażliwych przedstawień, nie mogła być mniej rygorystyczna pod względem wykluczania jakiegokolwiek obrazu, godła lub świętego symbolu. Imaginum consecratio idololatria, głosił Tertulian (De idol., IV), powołując się na Mojżeszowy zakaz: „Nie będziesz czynił rzeźbionych podobizn ani żadnych wizerunków tego, co jest na niebie, na ziemi i w wodach”. Tę formułę z pewnością akceptowało pierwsze pokolenie chrześcijan. Dla nich jakikolwiek kult przedmiotów materialnych byłby bałwochwalstwem. Krzyż nie odbiegał od tego ogólnego prawa. Ponadto był wciąż używany jako narzędzie straszliwych tortur. Jego widok wywoływał bolesne obrazy w umyśle; wywoływał raczej dreszcze niż współczucie czy nabożne uczucie. Był to przedmiot grozy i możemy to porównać do tego, co wywoływałby w nas obraz gilotyny. Kto by pomyślał o uhonorowaniu lub zwyklej ekspozycji czegoś takiego, choćby ku pamięci najbardziej godnych czci ofiar?”

De Bruyne, „La „crux interpretum” di Ercolano”, Rivista di archeologia cristiana, Città del Vaticano, Anno XXI, Nr 2/1944-1945, s. 281-309.

Erich Dinkler o tym artykule napisał:

„Według badań De Bruyne’a „krzyża z Herkulanum” już nie można nazywać krzyżem”.

Dinkler, „Zur Geschichte des Kreuzsymbols”, Zeitschrift für Theologie und Kirche, 1951, s. 11, https://archive.org/details/signumcrucisaufs0000dink ^6-12-2023 ).

W 1997 roku katolicka emer. prof. Carolyn Osiek (Ph. D. Harvard University / Catholic Theological Union, Chicago / Brite Divinity School, Fort Worth, st. Texas) i prof. David L. Balch (Lutheran Theological Seminary) zauważyli:

Użycie krzyża jako wizualnego symbolu (…) nie ma żadnego potwierdzenia dla pierwszych kilku stuleci ery chrześcijańskiej i jest nieprawdopodobne, aby to był symbol chrześcijański.[33]

W 2015 roku prof. Eric M. Moormann (Wydział Języka i Kultury Greckiej i Łacińskiej, Uniwersytet Radboud w Nijmegen, Holandia) zauważył, że debata na temat odkrycia w Herkulanum

ucichła w ciągu ostatnich dziesięcioleci. Wydaje się, że sceptycy zwyciężyli w tej argumentacji: nacięcie służyło po prostu do włożenia dwóch połączonych ze sobą drewnianych listew, na których wspierała się mała deska.

Moormann, Pompeii’s Ashes: The Reception of the Cities Buried by Vesuvius in Literature, Music, and Drama, De Gruyter, Berlin 2015, s. 239.

Takiego typu półkę znaleziono w Villa Regina, Boscoreale (pokój XII).

https://www.pompeiiinpictures.com/pompeiiinpictures/RV/villa regina boscoreale p1_files/image057.jpg ^1-12-2023.

„Półka w tym pokoju rzuca pomocne światło na kontrowersje wokół tzw. krzyża w Herkulanum”

Wilhelmina F. Jashemski, „The Villas at Boscoreale and Oplontis” w: Elisabeth B. MacDougall (wyd.), Ancient Roman Villa Gardens, Dumbarton Oaks Research Library & Collection, Washington 1987, s. 65. Zob. s, 31-76.

W 2018 roku nawet zwolennik ukrzyżowania prof. John Granger Cook (ur. 1955) (Wydział Religioznawstwa, LaGrange College, st. Georgia, USA) w swym artykule „Rzekome krzyże chrześcijańskie w Herkulanum i Pompeii” przyznał, że

niestety jest to w najlepszym razie niewiele więcej niż spekulacja. (…) Nieważność, jeśli nie absurdalność tego argu-mentu jest wyraźnie widoczna. Wniosek jest nieunikniony: ani CIL 4, 10062, ani artefakty w kształcie krzyża w Herkulanum i Pompejach nie wskazują na obecność chrześcijan w Campagnia przed erupcją Wezuwiusza w 79 roku n.e.

Cook, „Alleged Christian Crosses in Herculaneum and Pompeii”, Vigiliae Christianae, Vol. 72, Nr 1/2018, s. 2, 20 [1-20], https://www.jstor.org/stable/26566949 ^1-12-2023.

Gdyby świadectwo z Herkulanum stanowiło archeologiczny dowód na rzecz styczności pierwszych chrześcijan z krzyżem, rodziłoby trudny problem dla zwolenników krzyża. Otóż Herkulanum nasuwałoby wniosek, że pierwsi chrześcijanie przedstawiali narzędzie egzekucji Jezusa w formie †. Tymczasem pierwsze głosy wczesnych apologetów mówią o kształcie T. A zatem wszelkie wnioski wczesnych apologetów wyciągane z obrazów ST lub jego tekstu na dowód kształtu T Jezusowego stauros byłyby niespójne z odkryciem w Herkulanum, toteż należałoby je odrzucić jako produkt wyobraźni.

Biblista John W. Burgon (dziekan katedry Chichester w Sussex, Anglia) oświadczył:

Kwestionuję to, czy Krzyż pojawia się na jakimkolwiek chrześcijańskim monumencie z pierwszych czterech stuleci.[34]

Camille Flammarion, autor hasła CROIX (KRZYŻ) we francuskim dziele Dictionnaire encyclopédique universel, zanotował:

Archeol[ogia] ― Przez długi czas wierzono, że k[rzyż], powszechnie uważany za symbol religijny, to znak specyfikujący chrześcijan. Tak nie jest

wyd. Ernest Flammarion, t. 3: CO-D, Paris 2002, s. 225, http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k64293810/f235.item ^16-04-2018

ASPEKT ETYMOLOGICZNY

Co do rdzenia słowotwórczego, greckie słowo σταυρός wywodzi się od czasownika ἵστημι (histēmi), który znaczy „stać”, a nie na przykład „skrzyżować”, „przecinać się wzajemnie”. Niemiecki lingwista August Fick (Uniwersytet w Getyndze, Niemcy) podaje:

stauro = europ. staura stojak (Stütze).

σταῢρο-ς m. pal, stojak (Pfahl, Stütze). + łac. stauro- in re-staur-âre, in-staur-âre.[35]

Co ciekawe, pierwotne i generyczne znaczenie słowa σταυρός zachowało się w języku norweskim. Prof. Pierre Chantraine z Uniwersytetu Paryskiego w swym słowniku etymologii języka greckiego pod hasłem σταυρός napisał:

Etym.: Słowo to ściśle odpowiada norweskiemu słowu staurr « słup ».[36]

I jest tak w dalszym ciągu we współczesnym języku norweskim:

Słowu s t a u r ściśle odpowiada gr. σταυρός «pal».[37]

Również w języku staroislandzkim staurr znaczy „słup, pal”.[37a]

staurr (-s, -ar), m. pale, stake (váru settir stórir staurar yfir díkin)”

Podobną sytuację mamy w sanskrycie ze słowem stâvora[38] i w języku gockim ze słowem stiurjan, które znaczy „coś pionowo stojącego”.[39] Zatem pierwotna indoeuropejska baza znaczeniowa słowa σταυρός była stabilna i istniała przez długi okres czasu, a nawet przeniknęła do innych języków.

BEZKRZYŻOWE PRZEKŁADY NT

Jest mało znanym faktem, że słowo „krzyż” nie występuje w co najmniej 484 przekładach NT w 47 językach (zupełnie 139, częściowo 345) , przy czym 53 z nich to przekłady katolickie (w tym 1 polski).

STAN z 9-07-2024

1500-99	1600-99	1700-99	1800-99	1900-99	od 2000
13	7	25	48	107	284

afrykanerski (4)

angielski (232)

angielski pidgin

anglo-saski

benga

binisaja ^(Filipiny)

bohairski (płn. dialekt kopt.)

bullom

czeski

duński (4)

efik

fiński (2)

francuski (17)

galisyjski

gocki

hawajski pidgin

hebrajski (23) [40 ]

hiligajno ^(Filipiny)

hiszpański (40)

hmong

holenderski (13)

ilokański

jidysz (2)

kataloński

khosa (3)

luba-kalebwe

łaciński (8)

łotewski

malo

niemiecki (36)

norweski (4)

papiamento

polski (11)

portugalski (39)

rosyjski (4)

rumuński (3)

serbski

słowacki

słoweński (3)

songe

szwedzki

ukraiński

usambara

węgierski

włoski

włoski-neapolitański

zuluski

Jak widać, dożyliśmy czasów, w których era niepodzielnego królowania „krzyża” w NT zaczęła powoli topnieć. Jest to godna uwagi tendencja w translatologii biblijnej, którą wsparli następujący tłumacze[41]:

KATOLICCY (53):

POLSKIE (3):

P. Goniszewski²⁰²¹[hebr. Mt^SzTb], Nowy Przekład Dynamiczny: Dobra Wiadomość o ratunku w Chrystusie, ^{red. nacz.}P. Wacławik²⁰²¹, A. Hirniak¹⁹⁸¹.

J.-M. Van Cangh – A. Toumpsin (francuski & hebrajski)²⁰⁰⁵, P.-É. Langevin (francuski)²⁰⁰³, K. Berger – C. Nord (niemiecki)¹⁹⁹⁹, B. Hurault (angielski)¹⁹⁸⁸ / (francuski)^1998-wyd.2, A. F. Mendiola (hiszpański)^1995-wyd.6, R. G. Escalante (hiszpański)¹⁹⁹¹, E. M. Nieto (hiszpański)¹⁹⁸⁸, L. A. Schökel (hiszpański)^1997-wyd.2, R. G. Escalante (hiszpański)¹⁹⁹¹, A. M. Méndez (hiszpański)^1978-wyd.1, A. J. Levoratti – A. B. Trusso (hiszpański^Argentyna)¹⁹⁷⁶, J. Mateos (hiszpański)¹⁹⁷⁵, É. Osty – J. Trinquet (francuski)¹⁹⁷⁴, R. Ricciardi & B. Hurault (hiszpański)¹⁹⁷², Einheitsübersetzung der Heiligen Schrift: Das Neue Testament^1972-wyd.1, J. M. Bruguera – R. M. Díaz (kataloński)¹⁹⁷⁰, Štefan Porúbčan (słoweński)¹⁹⁶⁸, E. Gunnes (norweski)¹⁹⁶⁵,W. K. Groussow (holenderski)¹⁹⁶⁵, A. Viard (francuski)¹⁹⁶⁴, J. M. G. Ruiz (hiszpański)¹⁹⁶⁴, J. Leal¹⁹⁶², Saint Joseph “New Catholic Edition”of the Holy Bible, Confraternity of Christian Doctrine¹⁹⁶², A. Tricot (francuski)¹⁹⁶⁰, A. Masson (portugalski)¹⁹⁶⁰, M. Soares (portugalski)¹⁹⁵⁶, J. L. Lilly¹⁹⁵⁴, P. Schindler (duński)¹⁹⁵³, S. Lyonnet (tłumacz Listu do Galatów w La Bible de Jérusalem) (francuski)¹⁹⁵³, J. Dupont (tłumacz Dziejów Apostolskich w La Bible de Jérusalem) (francuski)¹⁹⁵³, J. M. Bover – F. C. Burgos (hiszpański)¹⁹⁴⁷, F. Amiot (francuski)¹⁹⁴⁶, R. A. Knox¹⁹⁴⁶, E. N. Fuster – A. Colunga (hiszpański)¹⁹⁴⁴, W. Jünemann (hiszpański)¹⁹²⁸, A. Steinmann (niemiecki)¹⁹¹³, F. Ximenez (hiszpański)¹⁷⁹⁶, W. A. Vloten (holenderski)¹⁷⁹⁵, F. S. S. Miguel (hiszpański)¹⁷⁹⁰, S. Mutschelle (niemiecki)¹⁷⁸⁹, A. P. de Figueiredo (portugalski)¹⁷⁷⁹, G. B. Jona (hebrajski)¹⁶⁶⁸, G. Mayr (hebrajski)^1622?, D. Jerosomilitano (hebrajski)¹⁶¹⁵.

STAUROS / STAUROŌ:

CAŁKOWICIE BEZKRZYŻOWE:

Jean-Marie Van Cangh – Alphonse Toumpsin: 4x „szubienica” (תלייה telijja | gibet) (konsekwentnie) ● 9x „powiesić” (תלה tāla | pendru) (konsekwentnie)

Giovanni Battista Jona: 7x „drzewo do wieszania” (עץ התליתו ‘ēc ha-tēlijato) ● 6x „szubienica” (תלייה telijja) ● 3x „drzewo” (עץ ‘ec) ● 30x „powiesić” (תלה tāla) ● 7x „powieszenie” (התלות ha–tālut ^{w gr. czasownik})

Georg Mayr: „drzewo” (עץ ‘ec) ● „powiesić” (תלה tāla) ● „powiesić na drzewie” (תלה אל-עץ tāla al-‘ec)

CZĘŚCIOWO BEZKRZYŻOWE:

Nowy Przekład Dynamiczny: 3x „[podjąć] cały wstyd i ciężar pełnienia woli Bożej” (Mt 16:24; Mk 8:34; Łk 9:23) ● 1x „ciężary i hańba” (Łk 14:27)

Piotr Goniszewski: 3x „belka” (Mt 27:32,35,40) ● 1x „drzewo” (Mt 27:42) ● 9x „powiesić” (Mt 27:22,23^x3,26,31,38,44; 28:5) ● 1x „powieszenie” (Mt 26:2)

Peter Schindler: 2x „pal męki” (Marterpæl) (Mt 10:38; Mk 8:34) ● „szubienica” (Galgen) (Flp 2:8) ● „najtrudniejsze zobowiązanie” (den tungeste Forpligtelse) (Mt 16:24) ● „najgorsze ryzyko” (den frygteligste Risiko) (Łk 9:23) ● „gotowy nieść jarzmo” (parat til at bære det Aag) (Łk 14:27) || KSYLON: 4x „pal męki” (Marterpæl) (Dz 5:30; 10:39; 13:29; Gal 3:13) ● 1x „szubienica” (Galgen) (1Pt 2:24)

Alceu Masson: 1x „drewno/słup” (madeiro) (Jn 19:19)

A[dolf?] Hirniak: 1x „zmarłego” (Mt 28:5)

Willem A. Van Vloten: 1x „towarzysze niedoli” (hol. medelijders) (Mt 27:44)

Dominico Hierosomilitano: 5x „pal/słup^?” (הזקף ha-zeqifa ^{termin aramejski}) (Mt 10:38; Mk 15:21,30; 14:27; Jn 19:19) ● 5x „powiesić” (תלה tāla) (Łk 24:7; Jn 19:6ab,15^x2) ● 3x „powiesić na palu^(Briks)” (dosł. podnieść) (זקף zeqaf ^{termin aramejski}) (Mt 20:19; Jn 19:20; Dz 2:36) ● 3x „na pal/słup^?” (להזקף le-hazeqifa ^{termin aramejski}) (Mt 27:31; Mk 15:15,20)

KSYLON:

UWAGA: Słowo stauros ma inne znaczenie niż ksylon. Ponieważ w NT odnoszą się do tego samego narzędzia egzekucyjnego, mają znaczenie synonimiczne. Jest to powód, dla którego uwzględniłem przekłady terminu ksylon.

Bernardo Hurault: 1x „drewniany słup” (a wooden post) (Dz 5:30) // 1x „pal” (poteau) (Gal 3:13)

Einheitsübersetzung: 2x „pal” (Pfahl) (Dz 10:39; Gal 3:13)

Sebastian Mutschelle: 1x „pal” (Pfahl) (Dz 10:39)

Agustín Magaña Méndez: 4x „pal” (palo) (Dz 5:30; 10:39; 13:29; Gal 3:13)

Juan Mateos: 1x „pal” (palo) (Gal 3:13)

Juan Leal: 1x „pal” (palo) (Dz 5:30)

José María Bover – Francisco Cartera Burgos: 1x „pal” (palo) (Gal 3:13)

Rafael Gutiérrez Escalante: 1x „pal” (palo) (Gal 3:13)

Willem Karel Groussow: 1x „pal” (paal) (Gal 3:13)

Erik Gunnes: 2x „pal męki” (marterpæl) (Dz 5:30; 10:39), 1x „pal” (pæl) (Dz 13:29), 1x „szubienica” (galgen) (Gal 3:13)

Alphons Steinmann: 1x „pal” (Pfahl) (Dz 5:30)

Émile Osty – Joseph Trinquet: 5x „szubienica” (gibet) (Dz 5:30; 10:39; 13:29; Gal 3:13; 1Pt 2:24)

Klaus Berger – Christiane Nord: 1x „szubienica” (Galgen) (Gal 3:13)

André Viard: 1x „szubienica” (gibet) (Gal 3:13)

Stanislas Lyonnet: 1x „szubienica” (gibet) (Gal 3:13)

François Amiot: 1x „szubienica” (gibet) (Gal 3:13)

Justí M. Bruguera – Romuald M. Díaz: 5x „szubienica” (katal. patíbul) (Dz 5:30; 10:39; 13:29; Gal 3:13; 1Pt 2:24)

Ronald A. Knox: 3x „szubienica” (gibbet) (Dz 5:30; 10:39; Gal 3:13)

Jacques Dupont: 3x „szubienica” (gibet) (Dz 5:30; 10:39; 13:29)

Joseph L. Lilly: 2x „szubienica” (gibbet) (Dz 5:30; Gal 3:13)

Confraternity NT: 1x „szubienica” (gibbet) (Gal 3:13)

Paul-Émile Langevin: 1x „szubienica” (gibet) (Dz 13:29)

Štefan Porúbčan: 1x „szubienica” (šibenica) (Gal 3:13)

Wilhelm Jünemann: 5x „belka” (leño) (Dz 5:30; 10:39; 13:29; Gal 3:13; 1Pt 2:24)

Antonio Fuentes Mendiola: 1x „belka” (leño) (Dz 13:29)

Luis Alonso Schökel: 1x „belka” (leño) Gal 3:13)

Evaristo Martin Nieto: 1x „belka” (leño) (Dz 13:29)

Eloíno Nácar Fuster – Alberto Colunga: 1x „belka” (leño) (Dz 13:29)

Felipe Scío de San Miguel: 1x „belka” (leño) (Dz 10:39)

Francisco Ximenez: 1x „belka” (leño) (Gal 3:13)

Matos Soares: 1 raz „belka/kawał drewna” (lenho) (Gal 3:13)

Antonio Pereira de Figueiredo: 1x „belka/kawał drewna” (lenho) (Gal 3:13)

NIEKATOLICCY (295):

POLSKIE (7):

K. Sykta^{2023-wyd.2 w przygotowaniu}, Słowo Życia. Nowy Testament we współczesnym języku polskim²⁰¹⁶, Droga Jezusa. Ewangelia Łukasza, przekład współczesny²⁰¹², Dariusz Czekalski²⁰¹⁰, S. Łuczkiewicz¹⁹⁹⁴, Nowy Testament. Współczesny przekład¹⁹⁹¹ [48], Słowo Życia–Nowy Testament¹⁹⁸⁹.

W. S. Ladeia (portugalski)²⁰²⁴, Magalah hlGMh XA (NT, html/epub)²⁰²³, J. Corrêa de Oliveira (portugalski)²⁰²³, F. C. Bereano (portugalski)²⁰²³, A Felkent Jahósuának [Isten Egyházának Gyülekezetei] (węgierski)²⁰²³, S. R. Niglio (francuski)²⁰²², H. F. Ayala (hiszpański^Boliwia)²⁰²², J. E. S. Cesário (portugalski)^14-01-2022, C. Cunha (portugalski)^2021-2023, M. Oetermann ^{interlinearny} (niemiecki)²⁰²¹, Sara Ruden²⁰²¹, E. S. G. Araújo (portugalski)²⁰²¹, M. Schaefer²⁰²¹, Escrituras Sagradas, com os Nomes Sagrados Yauh e Yausha (anonymous wydawcy) (portugalski)²⁰²¹, Jacob Rigal?^2021?, El Libro de Yeshua / Jesús (hiszpański)²⁰²⁰, יהוה Sacred Scriptures (html)²⁰²⁰, A. Iannaccone (włoski-neapolitański)^2021?, S. R. Marlowe²⁰²⁰, B. Ben Yisrael López (hiszpański)²⁰²⁰, G. Chaves (portugalski)²⁰²⁰, F. C. Bereano (portugalski)²⁰¹⁹, H. A. Tófolo (portugalski)²⁰¹⁹, H. Dekker²⁰¹⁹, J. B. Prendes – A. L. Piedra (hiszpański)²⁰¹⁹, ΠΡΟΣ ΓΑΛΑΤΑ-Carta a los Gálatas, Oraj HaEmeth (hiszpański)²⁰¹⁹, R. S. Marçal (portugalski)²⁰¹⁹, Новый Завет (online), C. Bucherer (niemiecki)^2019?, C. Bucherer (html) (niemiecki)^2019?, S. Ben Szimon (Самуэл Бен Шимон) (rosyjski) ^2018-2019, J. ben Wilhelm²⁰¹⁸, Paráfrasis de la Santa Biblia: Traducción a Lenguaje Sencillo Ecuatoriano (hiszpański, Ekwador)²⁰¹⁸, Sefer Mazoret Besorah Yohanan Meir. Libro Evangelio De Las Buenas Nuevas de Marcos (hiszpański)²⁰¹⁸, L. Mebust²⁰¹⁸, The Hebrew Names ‘Plus’ Version of the B’rit Chadashah²⁰¹⁸, C. Hill²⁰¹⁸, P. Sides²⁰¹⁸, Sefer Mazoret Besorah Yohanan Meir. Libro Evangelio De Las Buenas Nuevas de Marcos (hiszpański)²⁰¹⁸, Holy Bible (Yahushua Tug) (hmong, Wietnam)^2018?, E. L. Martin? (TorahCalendar.com)^2018?, J. Wilson^2018?, B. Armstrong^2017-wyd.3, T. Martínez (hiszpański)²⁰¹⁷, R. Gordon²⁰¹⁷, L. Rothenberger jr.²⁰¹⁷, C. Sparkes²⁰¹⁷, M. K. Hill²⁰¹⁷, T. R. Jennings²⁰¹⁷, I. F. de Carvalho – D. Soares (portugalski)^2017?, Bībele, Valdis Egle^? (łotewski)²⁰¹⁶, The Gospels of Jesus: The Devotional Translations²⁰¹⁷, E. W. Deibler jr.²⁰¹⁷, R. Gaytant (holenderski)²⁰¹⁶, D. Scott²⁰¹⁶, T. Robinson²⁰¹⁶, J. Bariova²⁰¹⁶, M. E. Lewis²⁰¹⁶, Biblia Galega Restaurada (galicyjski)²⁰¹⁶, R. Hall^2016?, R. J. Ayay^2016?[42], Bíblia Livre (portugalski)²⁰¹⁶, Brit Hadashah. Il Patto Rinnovato (Nuevo Testamento) di nostro Salvatore Yahshua HaMashiah (włoski)²⁰¹⁶, A. M. Niblick – B. Glass²⁰¹⁶, E. T. Pooler²⁰¹⁶, J. Dias (portugalski)²⁰¹⁵, Življenje z Jezusom (słoweński)²⁰¹⁵, J.-P. Goethals (holenderski)²⁰¹⁵, J. J. McKee²⁰¹⁵, N. F. Ogan²⁰¹⁵, J. Nunes (portugalski)²⁰¹⁵, J. Ramos (hiszpański)²⁰¹⁵, R. Ferreira (portugalski)²⁰¹⁵, Apostolic Scriptures²⁰¹⁵, E. S. Johnson III²⁰¹⁵, G. Tisher²⁰¹⁵, R. Geide²⁰¹⁵, D. W. Merrick²⁰¹⁵, а-Брит а-Хадаша в редакции NEV (rosyjski)²⁰¹⁵, T. Stockdale^{2014-2015-wyd.3}, Bíblia de Estudo NTLH Nova Tradução na Linguagem de Hoje (hiszpański) ²⁰¹⁴, T. G. McElwain²⁰¹⁴, B. Simmons²⁰¹⁴, J. P. Mitchell²⁰¹⁴, P. Stevenson²⁰¹⁴, J. Wahl (khosa)²⁰¹⁴ + (afrykanerski)²⁰⁰⁴, B. M. Zolman²⁰¹⁴, R. K. Moore²⁰¹⁴, Yahweh’s Scriptures For Salvation²⁰¹⁴, Новий Заповіт: Сучасною мово (ukraiński)²⁰¹⁴, Holy Bible: Easy-to-Read Version²⁰¹⁴, T. Levänen (fiński)^2013-2018, Evanghelia după Matei (html, rumuński)^2013-2014, Scriptura (rumuński)²⁰¹³, The Scriptures of Yahweh – J. Sherman?²⁰¹³, Gálatas (html) – Jarival (portugalski)²⁰¹³, La Restauración del Pacto de יהוה (hiszpański)²⁰¹³, W. H. Sanford²⁰¹³, D. W. Dyer²⁰¹³, C. Van der Pool (gł. wyd.)²⁰¹³[43], Scriptura (rumuński)²⁰¹³, S. da Silva (angielski)²⁰¹³ & (portugalski)²⁰¹¹, J. D. T. da Silveira (portugalski)²⁰¹², D. M. Pinto (portugalski)²⁰¹², E. S. Oliveira (portugalski)²⁰¹², M. Carijo (portugalski)²⁰¹² [hebr. Mt^SzTb], K. M. Hartfield²⁰¹², T. Nilsson²⁰¹², EL Reina. La Restauración del Pacto de יהוה (hiszpański)²⁰¹², Gospel Wey Jon Rite (angielski pidgin)^2012?, The Pentateuch of Yahshua • Disciples and Apostles of Yahshua^2011-2014, N. L. Van Fosson^2011-2014, przekład wyznania Disciples of Yeshuwa’ the Messiah http://www.disciplesofyeshuwa.com/gospel_of_matthew.html^2011-2013, Библия – Современный русский перевод РБО (В. Н. Kuzniecow) (rosyjski)^{wyd. z 2011}, Bibel in gerechter Sprache (niemiecki)²⁰¹¹, J. A. Álvarez Rivera (gł. wyd.)²⁰¹¹, J. Biermanski (niemiecki & angielski)²⁰¹¹, S. Rives²⁰¹¹, Restoration Study Bible²⁰¹¹, R. Roberg²⁰¹¹, Die Bibel. Neue Genfer Übersetzung (niemiecki)²⁰¹¹[44], J. M. Wine²⁰¹¹, The Voice New Testament²⁰¹¹, G. Wilson²⁰¹¹, L. T. Vosen²⁰¹¹, Bibel in gerechter Sprache – B. Kahl^tłumaczka^Galacjan (niemiecki)²⁰¹¹, Las Sagradas Escrituras: Versión Reina Valera Restaurada (hiszpański)²⁰¹¹, M. Dreyer^2010-wyd.4, M. de Bruijn²⁰¹⁰, D. Darnell²⁰¹⁰, J. Ayers²⁰¹⁰, Sefer Bessorat HaIvrim (Livro das Boas Novas dos Hebreus), Qahal Adon Yashua (portugalski, Salvador)²⁰¹⁰, S. Walch²⁰¹⁰, M. Dreyer (niemiecki)^2010-wyd.4, W. R. Harwood²⁰¹⁰, B. Floria²⁰¹⁰, Basis Bibel. Das Neue Testament (niemiecki)²⁰¹⁰, Egarta d’lot Galattaya (A Carta aos Galatas)(portugalski)²⁰¹⁰, M. Portes^? (portugalski)²⁰¹⁰, Sefer Bessorat HaIvrim (Livro das Boas Novas dos Hebreus), Qahal Adon Yashua (portugalski^Salwador)²⁰¹⁰, The Dynamic Gospel: The Gospel of John in Contemporary Gospel – B. Floria²⁰¹⁰, Basis Bibel. Das Neue Testament (niemiecki)²⁰¹⁰, H. Grimme (niemiecki)^2009-2011, Свето Писмо или Библија Старог и Новог завета (serbski)²⁰⁰⁹, W. R. Finck jr.²⁰⁰⁹, Nuevo Testamento Interlineal (portugalski)²⁰⁰⁹, Nuevo Testamento Interlineal (html) (hiszpański)²⁰⁰⁹, F. Ritzhaupt (niemiecki)²⁰⁰⁹, R. Werner (niemiecki)²⁰⁰⁹, A. Vianello (włoski)²⁰⁰⁸, R. C. de Cunha (hiszpański)²⁰⁰⁸, A. Vianello ^{interlinearny} (włoski)²⁰⁰⁸, D. E. Stanton²⁰⁰⁷, J. W. Mealy²⁰⁰⁷, E. Szasz²⁰⁰⁷, Israeli Authorized Version²⁰⁰⁷, A. Jordly (norweski & angielski)²⁰⁰⁷, M. Meiser (niemiecki)²⁰⁰⁷[45], D. E. Stanton²⁰⁰⁷[46], J. G. van der Waat – S. J. Joubert (afrykanerski)^2006-wyd.3, A. Francis Werner²⁰⁰⁶, W. Vosloo (afrykanerski)²⁰⁰⁶, D. Sindlinger²⁰⁰⁶, C. P. Quitevis (ilokański)²⁰⁰⁶, R. Looker²⁰⁰⁵, A. Cordes²⁰⁰⁵, Today’s New International Version²⁰⁰⁵[47], En Levende Bok: Det Nye Testamentet (norweski)²⁰⁰⁵, M. D. Eldridge²⁰⁰⁵, Nieuwe Bibelvertaling (holenderski)^2004-2007, R. Wills²⁰⁰⁴, J. Henson²⁰⁰⁴, Новый Завет в буквальном переводе, A. Odincow (Андрей Одинцов) – A. Belinskij (Александр Белинский) (rosyjski)²⁰⁰⁴, J. Wahl (afrykanerski)²⁰⁰⁴, F. Janzen (portugalski)²⁰⁰³, F. E. E. Strohm (niemiecki)²⁰⁰³, M. Lucado²⁰⁰³, The Word of Yahweh²⁰⁰³, E. Ransom – D. Skytta²⁰⁰³, Nový zákon: Slovo na cestu (czeski)²⁰⁰², R. Vincent jr.²⁰⁰², D. F. McCorkle²⁰⁰², T. L. Hackett²⁰⁰², V. S. Herrell²⁰⁰¹,W. J. Schenck jr.²⁰⁰¹, N. Nettleton²⁰⁰¹, J. Wheeler (gł. wyd.)²⁰⁰¹, D. E. James²⁰⁰¹, Da Jesus Book (kreolski pidgin)²⁰⁰⁰, R. Stendal²⁰⁰⁰, Messianic Authorised Version²⁰⁰⁰, M. H. Miller²⁰⁰⁰, R. W. Johnson¹⁹⁹⁹, Nya Testamentet (szwedzki)¹⁹⁹⁹, M. A. Prost jr.¹⁹⁹⁸, An Expanded Paraphrase of the Epistles of Paul – F. F. Bruce¹⁹⁸¹, Ang Pulong Sang Dios (hiligajno)¹⁹⁹⁷, A. Williams¹⁹⁹⁶, R. B. Banfield¹⁹⁹⁵, The Christian Bible^1995-wyd.2, The Holy Bible: New International Reader’s Version¹⁹⁹⁵, J. B. Phillips¹⁹⁹⁵, Nádej pre kazdého: Nový Zákon v modernom jazyku (słowacki)¹⁹⁹³, E. H. Peterson¹⁹⁹³, R. Jeffrey¹⁹⁹³, Pierre de Beaumont (francuski)¹⁹⁷³, Kirkkoraamattu (fiński)¹⁹⁹², Jon Madsen¹⁹⁹², Bibelen på hverdagsdansk (duński)¹⁹⁹², G. Gander (francuski)¹⁹⁹², A. Kuen (francuski)¹⁹⁹², Contemporary English Version¹⁹⁹¹, 4 Ewangelie w języku songe^199?, The Revised English Bible¹⁹⁸⁹, International Children’s Bible¹⁹⁸⁸, G. Howard¹⁹⁸⁷ [hebr. Mt^SzTb], Y. Hawkins¹⁹⁸⁷, F. H. Baader (niemiecki)¹⁹⁸³, R. G. Meyer¹⁹⁸¹, O. Bauernfeind (niemiecki)¹⁹⁸⁰, V. G. Beers¹⁹⁸⁰, B. C. Johnson¹⁹⁷⁸, C. Estes¹⁹⁷⁸, A. Edington¹⁹⁷⁷, Dios Llega Al Hombre: El Nuevo Testamento de nuestro Señor Jesucristo: versión popular (hiszpański)^1970-wyd.2, P. de Beaumont (francuski)¹⁹⁷³, D. Klingensmith¹⁹⁷², A. Cressman¹⁹⁶⁹, C. Jordan^1968-1973, J. Zink (niemiecki)^1965-wyd.3, G. Stählin (niemiecki)¹⁹⁶², E. C. Dymond¹⁹⁶², J. B. Phillips¹⁹⁵⁸, E. Vernon¹⁹⁵², F. D. Johnstone (luba-kalebwe)¹⁹⁵², A. B. Traina¹⁹⁵⁰, F. Pfäfflin (niemiecki)¹⁹⁴⁹, H. W. Beyer (niemiecki)^{1947, 1949-wyd.4}, The New English Bible (General Assembly of the Church Scotland)^1946-1961, L. Brun (norweski)¹⁹⁴⁵, S. Hoffmeyer – A. Blenker (duński)¹⁹⁴⁴, G. Verkuyl^1945-wyd.5, G. W. Wade¹⁹³⁴, E Testament Nobo (papiamento)¹⁹³², H. Monnier (francuski)¹⁹²⁹, S. Konstantin-Hansen (duński)¹⁹²⁶, P. O. Schjøtt (norweski)¹⁹²⁶, A. E. Knoch^1919-wyd.1, De Bijbel naar de Leidsche vertaling (holenderski)¹⁹¹², H. Oort (holenderski)¹⁹¹², J. W. Bright (anglo-saski)^1904-1910, E. Lund (binisaja, Filipiny)¹⁹⁰³, Ubilikizi wa nyemi uvygondwa ni Mateyo (usambara)¹⁹⁰², J. Moffatt¹⁹⁰¹, G. B. Stevens^1898,1900, G. W. Horner¹⁸⁹⁸, J. D. Landels (malo)^1897,1906, E. Reuss (francuski)¹⁸⁷⁸, J. W. Colenso (zuluski)¹⁸⁷⁶, W. W. Skeat (anglo-saski)^{1871,1874,1878}, W. B. Crickmer¹⁸⁸¹, J. W. Colenso (zuluski)¹⁸⁷⁶, G. R. Noyes¹⁸⁶⁹[49], F.-H. Delaunay (francuski)¹⁸⁶⁵, G. A. Freytag (niemiecki)¹⁸⁶³, S. Malan¹⁸⁶², J. M. Kemble¹⁸⁵⁸ (4 przekłady[50]), Sango Iam. Ya Matiu e lĕndĕkidi (benga)¹⁸⁵⁸, W. Anderson (efik)¹⁸⁵⁸, G. Champion – James C. Bryant – L. Grout (zuluski)¹⁸⁵⁶, J. L. Döhne (zuluski)¹⁸⁵⁴, H. Woodruff¹⁸⁵², H. B. Hackett (hebrajski)¹⁸⁴⁷, I-Testamente Entsha Yenkosi yetu ka-Yesu Kristu (khosa)¹⁸⁴⁶, B. Thorpe (anglo-saski)¹⁸⁴², J. K. Pfenninger (niemiecki)¹⁸⁴⁰, Incuadi yesibini yabafundayo – N. Adams (zuluski)¹⁸⁴¹, W. B. Boyce (khosa)¹⁸³³, A. Goeschen (łaciński)¹⁸³²,H. A. W. Meyer (niemiecki)¹⁸²⁹[51], A. Campbell¹⁸²⁸, J. Konijnenburg (holenderski)¹⁸²⁵, G. F. Griesinger (niemiecki)¹⁸²⁴, G. B. Winer (łaciński)¹⁸²¹, G. R. Nyländer (bullom)¹⁸¹⁶, C. F. Preiss (niemiecki)¹⁸¹¹, H. A. Schott (łaciński)¹⁸⁰⁹, S. Henshall¹⁸⁰⁷, J. C. R. Eckerman (niemiecki)^1806-1808, J. Babor (niemiecki)¹⁸⁰⁵, T. Yeates (hebrajski)¹⁸⁰⁵, J. C. W. Augusti (niemiecki)¹⁸⁰¹, R. Darling¹⁸⁰¹, J. O. Thieß (niemiecki)¹⁸⁰⁰, C. Vollbeding (niemiecki)¹⁷⁹⁹, H. G. Reichard (łaciński)¹⁷⁹⁹, G. S. Jaspis (łaciński)¹⁷⁹⁷, J. E. C. Schmidt (niemiecki)¹⁷⁹⁶, E. F. C. Oertel (niemiecki)¹⁷⁹⁵, J. J. Stolz^1795-wyd.2, S. F. N. Morus (łaciński)¹⁷⁹⁵, J. L. Vögeli (niemiecki)¹⁷⁸⁰, J. M. Witte (niemiecki)¹⁷⁷⁵, K. F. Bahrdt (niemiecki)¹⁷⁷³, E. Harwood¹⁷⁶⁸, G. Kalmár (hebrajski)¹⁷⁶⁶, F. Kuyper (holenderski)¹⁶⁸², ?. Mortimer¹⁷⁶¹, A. Norrelius (łaciński)¹⁷⁰³, F. A. Christian (łacińsko-hebrajski)¹⁶⁷⁶, W. Robertson (hebrajski)¹⁶⁶¹, Ms. Add. 170 = Evangelium Secund[um] S. Johannem (Cambridge University Library) (hebrajski)^~1600?-1700? https://www.nli.org.il/en/discover/manuscripts/hebrew-manuscripts/viewerpage?vid=MANUSCRIPTS&docid=PNX_MANUSCRIPTS990001384780205171-1#FL=FL184309764, T. Fabricius (hebrajski)¹⁵⁹⁵, Emmanuel College MS 90 (Ew. Marka) (hebrajski, https://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-EMMANUEL-COLLEGE-00090/11)^{między 1583 a 1589}, Richard Clarke , F. Kuyper (holenderski)¹⁶⁸², C. de Reyna (łaciński /nie hiszpański!/)¹⁵⁷³, P. Trubar (słoweński)¹⁵⁵⁷, S. Châteillon (francuski)¹⁵⁵⁵ & (łaciński)¹⁵⁵⁴, Hebr. Ms. 24.1 = Epistola ad Hebraos ⸺ R. Bruarne (hebrajski)^~1530 https://mss.huc.edu/portfolio/ms_24-1/, MSS Vat.ebr.100 = 4 Ewangelie (Watykan) (hebrajski) ^1480?-1500? https://digi.vatlib.it/view/MSS_Vat.ebr.100.

ŚWIADKOWIE JEHOWY (9):

Andrzej Dorociński²⁰²⁴, La Sagrada Escritura – Version del Nombre Divino: Escrituras Griegas Cristianas(pdf, Jimmy Peraza, hiszpański, Meksyk)^{2018 w przygotowaniu}, Paráfrasis de la Santa Biblia: Traducción a Lenguaje Sencillo Ecuatoriano (hiszpański, Ekwador)²⁰¹⁸, Firpo Carr²⁰¹², Richard Estes^2014-wyd.3, James R. Madsen²⁰⁰⁵, Vivian Capel¹⁹⁹⁹, Marley Cole¹⁹⁸⁴, New World Translation of the Christian Greek Scriptures¹⁹⁵⁰.

EX-ŚWIADKOWIE JEHOWY (4):

W. Ladroner (niemiecki)²⁰²⁰, W. Einert (niemiecki)²⁰¹³, L. R. Riehl (niemiecki)²⁰¹¹, E. Nierop (holenderski)²⁰⁰⁷.

ŻYDOWSCY (58):

POLSKIE (1):

Eliezer Wolski²⁰¹⁷[52].

E. Pinho (portugalski)²⁰¹⁸, Habrit Hakhadasha/Haderekh (hebrajski)^2018? [nie mylić z przekładem HaDerek, 1979], O. BenYah²⁰¹⁷, P. E. Goble (NCBM)²⁰¹⁷, D. R. Gregg^{2017-wyd. 4}, Y. Zeev (hiszpański)²⁰¹⁶, M. Moreno (hiszpański)^2016?, The Orthodox Hasidic Yiddish Bible (jiddysz)^2015-2016, Y. ben Peretz (hiszpański)²⁰¹⁵, G. Uriyah²⁰¹⁵, M. Kibutz (hiszpański)²⁰¹³, Messianic Scriptures: Sacred Names Edition²⁰¹³, T. Rose²⁰¹³, J. Adler²⁰¹¹, D. Gruber²⁰¹¹, S. Altaf²⁰⁰⁹, D. Esposito²⁰⁰⁹, J. Parker²⁰⁰⁷, J. P. F. Pontes (portugalski)²⁰⁰⁵, Y. Aharoni (hiszpański)^2005&2011, M. Y. Koniuchowsky²⁰⁰⁴, A. Ben Oved (hiszpański)²⁰⁰⁴, Y. Ben-David²⁰⁰⁴, J. O. Meyer²⁰⁰⁴, T. Effren²⁰⁰⁴, D. ben Abraham Hayyim (hiszpański)²⁰⁰⁴, R. C. Bethea²⁰⁰⁰, P. E. Goble (OJB)¹⁹⁹⁶, B. Carlson¹⁹⁹³, D. H. Stern¹⁹⁸⁹, H. W. Cassirer¹⁹⁸⁹, H. J. Schonfield¹⁹⁵⁵, Ms. Hebr. 8° 751 = ’Eben Bōḥan (4 Ewangelie) – wyd. Z. Poznanski (hebrajski)^~1900, D. Ginsburg – I. Salkinson (hebrajski)¹⁸⁸⁵, hebr. Ew. Łk & Hbr¹⁸⁵¹, W. Greenfield (hebrajski)¹⁸³¹, T. Fry (hebrajski)¹⁸¹³, Gaster Hebrew MS 1616 = NT (hebrajski)^~1810? https://www.digitalcollections.manchester.ac.uk/view/MS-GASTER-HEBREW-01616/1, Igret Paulus Szlich ha-Kodesz ’al HaIbrim (hebrajski)¹⁸¹⁰, T. Yeates (hebrajski)¹⁸⁰⁵, R. Caddick (hebrajski)¹⁷⁹⁸, H. C. I. Frommann (hebrajski)^1735,1737, J. H. Callenberg (hebrajski & jidysz)¹⁷³⁴, MSS Or. 150 = Mt-Mk-Łk 17 — R. Bernhard (hebrajski)¹⁷⁰⁵, J. Kemper (hebrajski)¹⁷⁰³, F. A. Christian (łacińsko-hebrajski)¹⁶⁷⁶, E. Hutter (hebrajski)¹⁵⁹⁹, G. Thúri (hebrajski)¹⁵⁹⁸, K. Neander (hebrajski)¹⁵⁸⁶, F. Peters (hebrajski)¹⁵⁸¹[53], J. Klaj (hebrajski)¹⁵⁷⁶, W. Herbst (hebrajski)¹⁵⁷⁵, S. Münster (hebrajski)¹⁵⁵⁷.

ZAZNACZAJĄCY SEMICKIE KORZENIE AUTOGRAFÓW NT (46):

D. Perek²⁰²⁰, M. W. Corneillie²⁰¹⁷, T. M. Walker²⁰¹⁷, C. F. Castleberry jr.²⁰¹⁷, J. A. Brown²⁰¹⁵, Igeret Jaibrim – Carta a los Hebreos en el Galut (El exilio) (hiszpański)^2015?, Biblia Hebraica. Traduccion e Interpretacion Mesianica²⁰¹⁴, R. Z. de Souza (portugalski)²⁰¹⁴, C. Barales (hiszpański)²⁰¹³, W. Smith²⁰¹³, L. White²⁰¹³, Scriptures of Yahweh²⁰¹³, Y. E. Ben Avraham – K. J. P. Gavazza (portugalski)²⁰¹³, Y. E. ben Avraham (hiszpański)²⁰¹³, D. L. Purkey²⁰¹³, The Scriptures for the Whole House of Israel²⁰¹², M. Yereq²⁰¹² [hebr. Mt^SzTb], G. C. Coetzee (afrykanerski)²⁰¹²[54], A. G. Roth²⁰¹², Y. ben Medel (hiszpański)²⁰¹¹, G. Wilson²⁰¹¹, V. N. Alexander²⁰¹⁰, HaBrit Chadashah or Renewed Covenant²⁰¹⁰, The Halleluyah Scriptures²⁰¹⁰, Pure Scriptures for the Remnant²⁰¹⁰, Peshitta – Brit Hadasha (portugalski)²⁰¹⁰, J. B. Paulino – D. Diógenes (portugalski)²⁰¹⁰, Brit Jadasha: Nuevo Pacto (hiszpański)²⁰¹⁰, S. Bentsion (hiszpański)^2009,2011, J. E. Shen²⁰⁰⁹, Escrituras Sagradas Nomes Hebraicos Transliterados (portugalski)²⁰⁰⁹, O. J. Kwon^2008-2009, R. C. de Cunha (portugalski)²⁰⁰⁸, P. Stanford²⁰⁰⁸, J. H. Snyder²⁰⁰⁸, D. Garcia²⁰⁰⁶, Besorah Matityah, The Good News according to Matthew²⁰⁰⁶, D. Ascunce (hiszpański)²⁰⁰³, J. S. Trimm²⁰⁰¹, Das Neyi Testament fun dem Mshich (jidysz)¹⁸⁹⁹, HaDavar – Vertaling 6000 Proeve van Het Goede Nieuws naar Mattityahu (holenderski)²⁰⁰¹, C. J. Koster¹⁹⁹⁸, Brit Hadasha¹⁹⁹⁷, H. Jahn¹⁹⁹³.

ASPEKT TRANSLACYJNY

Nawet gdyby skądinąd było wiadomo, że Jezus zginął na krzyżu poprzecznym, NT-owi pisarze biblijni nie użyli terminu technicznego, lecz generycznego, tj. NIEPRECYZYJNEGO, toteż staranny tłumacz zobligowany jest użyć terminu NIEPRECYZYJNEGO w docelowym przekładzie. Jest to bardzo ważna okoliczność dla naszych rozważań. Tłumacz i językoznawca prof. Moisés Silva (wykładał na Westmont College, Westminster Theological Seminary i Gordon-Conwell Theological Seminary, autor lub współautor 8 książek i rewizor Zondervan Encyclopedia of the Bible) w swej książce z zakresu leksykalnej semantyki wyjaśnia, że

techniczne lub semitechniczne terminy odnoszą się lub reprezentują określone pojęcia i koncepcje.[55]

Emer. prof. Egon Brandenburger (Johannes Gutenberg-Universität Mainz, Niemcy) wyjaśnia:

Słowa stauros i (ana)stauroō nie wyrażają dokładnej, technicznej formy i sposobu egzekucji, bez dodatkowych określeń.[56]

Zdaniem doświadczonego tłumacza i multilingwisty emer. prof. Rolfa J. Furuli (Uniwersytet w Oslo)

Oznacza to, że nie możemy od razu wiedzieć jaki kształt ma omawiany kawał drzewa, który opisuje rzeczownik stauros i czasownik stauroō w NT.[57]

Podobnie sądzi archeolog dr Karl F. Förster (Monachijskie Towarzystwo Starożytności, Niemcy):

W języku greckim nie ma technicznego określenia dla tego słowa [tj. krzyż]; nie ma on w swym bogatym rezerwuarze żadnego słowa przywołującego myśl o krzyżu. I przede wszystkim właśnie to jest istotne.[1]

Förster, przemówienie z 6 listopada 1876 w: Die Wartburg: Organ des Münchener Alterthumsverein, Zeitschrift für Kunft und Kunstgewerbe mit Berücksichtigung der Neuzeit, IV Jahrgang, No. 6, 1876/77, s. 121.

https://books.google.pl/books?id=KhGrz6W72NcC ^22-03-2023

PRZYKŁAD: Angielskie słowo „a car” (samochód) nie należy tłumaczyć „Ford”, nawet gdyby skądinąd było wiadomo, że chodzi o „Forda”. Wiedzą prywatną nie należy się w takiej sytuacji dzielić.[58 ] Jeśli tłumacz chce przedstawić swój osobisty pogląd, może to zrobić w swoim komentarzu. W tekście głównym obowiązuje większy rygor, zwłaszcza jeśli tłumacz opracowuje literalny przekład Biblii. Dr Oun Jon Kwon, bezwyznaniowy koreański tłumacz An Invitation to Reading in English – N.T. [The New Covenant in Yeshua the Mashiah], oświadczył:

W narracjach ewangelicznych tym, do czego Jeszua został przymocowany (przywiązany/przybity), jest ‘pal egzekucyjny’. Tradycyjnego tłumaczenia na „krzyż” należałoby unikać, kiedy tekst odnosi się do przedmiotu, na którym był On 'ukrzyżowany’, jak to jest w Ewangeliach.[59]

Rosyjski uczony Nikołaj Aleksandrowicz Morozow (1854-1946) (przetłumaczył fragmenty Ewangelii i całą Księgę Objawienia na język rosyjski) tak opisał swoją decyzję translacyjną:

Rozważając możliwe rozwiązania (…) zdecydowałem się pójść za tekstem kościoła słowiańskiego i tłumaczyć słowo stauros jako „pal” (cmoлб), a czasownik stauroo jako „zgładzić na palu” (cmoлбoвaние), gdyż nie przenosi ono żadnych szczegółów egzekucji.[60] (…) Stauros w żadnym wypadku nie znaczy krzyż (…). Ono (…) znaczy „pal” (кoл) i nic więcej.[61]

Z kolei autor dzieła The Sacred Name יהוה (wyd. 4, 2018) podzieli się następującą obserwacją:

Mityczna koncepcja, że Jahuszua umarł na krzyżu, odzwierciedlona w wielu angielskich przekładach w fałszywym tłumaczeniu słowa „stauros” jako „krzyż”, notuje swe pierwsze pojawienie w drugim stuleciu u egipskich chrześcijan. (…) Idea głosząca, że stauros był krzyżem powstała jako usprawiedliwienie dla użycia tego symbolu.[62]

WYZNANIA ODRZUCAJĄCE POGLĄD, ŻE STAUROS ZNACZY „KRZYŻ”

W pierwszej połowie XX wieku pogląd, że σταυρός znaczy „krzyż” — i co za tym idzie, pogląd, że Jezus umarł na krzyżu — odrzucili Świadkowie Jehowy (od niedawna siedziba znajduje się w Warwick, st. New York, USA). Pewnym novum jest natomiast pojawianie się kolejnych wyznań, np.

The Assemblies of Yahweh (przewodził w nim Jacob O. Meyer) [63]
Chosen of Israel [64]
The Church of the Great God (Charlotte, st. North Carolina, USA) [65]
The Eternal Church of God (z siedzibą w Billings, st. Montana, USA) [66]
Hope of Israel Ministries (z siedzibą w Azusa, st. Kalifornia, USA) [67]
A House of Yahweh (przewodzą w nim Yisrayl i Yaaqob Hawkins)
Iglesia del Padre y del Hijo (z siedzibą w Huston, st. Texas, USA)
Mesjańskie Zbory Boże [67b]
The Remnant of YHWH (z siedzibą w Abilene, st. Texas, USA) [68]
The Restored Church of God (z siedzibą w Wadsworth, st. Ohio, USA) [69]
Yahushua Tug [70]
Yahweh’s Assembly in Yahshua (z siedzibą w Kingdom City, st. Montana, USA) [71]

PODSUMOWANIE

Z powyższych rozważań filologicznych wynika, że

uczciwość domaga się, abyśmy już dłużej nie tłumaczyli biblijnych terminów greckich i hebrajskich na ‘krzyż’,[72]

bo jest nieadekwatny semantycznie i anachroniczne.

Co do argumentu z nieczystego, pogańskiego pochodzenia krzyża[73], to w translatologii nie odgrywa on roli kluczowego czynnika dla tłumaczy, ponieważ w starożytności kult pogański cechowały też „święte pale” („aszery”, BT, EŚP — hebr. ’ašerah, l. mn. ’ašerím, zob. np. Sdz 6:25,26) i „święte słupy” („stele”, BT, EŚP — hebr. maccewot, zob. np. Wj 23:24). Niemniej jednak wiedza o pogańskim pochodzeniu symbolu krzyża pozwala rozumieć chrześcijanom by unikać kultu tego przedmiotu, bo NT uczy, aby ‘nie dotykać tego, co nieczyste’ (2Kor 6:17). Jest rzeczą zrozumiałą, że zerwanie z tak głęboko zakorzenioną tradycją religijną, której korzenie sięgają przedchrześcijańskich czasów pogańskich, może wymagać odwagi, ale pamiętajmy, że „odwaga jest córką miłości do prawdy”.

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

MATERIAŁ DODATKOWY

1953

katolicki, duński przekład Det nye Testamente

tł. ks. Peter Schindler

Marterpæl = pal męki

http://books.google.pl/books?hl=pl&id=nBMMAQAAMAAJ (ograniczony podgląd)

1622?

katolicki, hebrajski przekład Novum Testamentum Ad vulgatæ editionis, iussu Clementis VIII postremo recognitæ fidem Hebraice redditum a P. Georgio Mayr Societas Jesu

tł. Georg Mayr

‘ec, עץ = drzewo

talā, תלה = powiesić

http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b9064450g/f2.image

1898

The Coptic Version of the New Testament in the Northern Dialect otherwise called Memphitic and Bohairic (t. 1)

tł. George Horner

PRZEKŁAD BOHAIRSKI POCHODZI Z III WIEKU (najpóźniej z IV wieku)

ΠΙϢЄ (pišě) = drzewo (Horner: tree) (Mt 27:40,42)

https://archive.org/details/copticversionofn01hornuoft

UWAGA:

Bohairski termin ΠΙϢЄ (pišě) pojawia się też jako odpowiednik greckiego słowa ksylon w Dz 5:30; 10:39; 13:29; Gal 3:13; 1Pt 2:24.

https://archive.org/details/copticversionofn04horn

1807

The Gothic Gospel of Saint Matthew, from The Codex Argenteus of the fourth century; with the Corresponding English, or Saxon, from The Durham Book of the eight century in Roman characters

tł. Samuel Henshall

(przekład gocko-angielski i saksońsko-angielski)

https://books.google.com/books?id=HhRWAAAAMAAJ

CODEX ARGENTEUS POCHODZI Z IV WIEKU

obejmuje Mt 5:15b-6:32; 7:12b-10:1a; 10:23-11:25a; 26:70b-27:19a; 27:42b-27:66a.

goc. ГАΛΓΙN (galgin) = szubienica (Henshall: gallows) (Mt 10:38)

Emer. prof. Allen J. Frantzen (ur. 1947), Ph.D. (University of Virginia), lingwista z Loyola University of Chicago specjalizujący się w literaturze staroangielskiej zauważa:

Greckie słowo stauros użyte w odniesieniu do tego narzędzia egzekucji znaczy pal lub słup, nie krzyż. (…) Kiedy w połowie IV stulecia przetłumaczono Biblię na język gocki, narzędzie śmierci Chrystusa zostało wyrażone w dziełach kultury, dla której chrześcijaństwo było czymś nowym. Stauros został oddany jako galga, szubienica, która była narzędziem egzekucji dla większości germańskich ludów. Galga została następnie zastąpiona formami słowa crux (krzyż) przez władających łaciną misjonarzy w języku ludów germańskich, starosaksońskich i później anglosaskich

Anglo-Saxon Keyword, Willey-Blackwell, 2012, s. 59, 60, https://books.google.pl/books?id=ptJPKf32QlMC

goc. mithushramidans = przywiązani^? (Henshall: the up-cromped-ones) (Mt 27:44)

UWAGA: Człon hramid jest formą słowa hramjith i najwyraźniej pochodzi od gr. kremaō („zawiesić”, „powiesić”).

https://www.alvin-portal.org/alvin/imageViewer.jsf?dsId=ATTACHMENT-0001&pid=alvin-record%3A173610&dswid=8761

PRZYPISY

[a] W Łk 14:27 i Jn 19:17 występuje gr. czasownik bastázō, który znaczy „nieść”, „dźwigać”, więc nie wchodzi w grę możliwość ciągnięcia przedmiotu egzekucyjnego po ziemi.

[1] „Jezus ukazywany jest często jako niosący cały krzyż, co jednak nie byłoby możliwe, gdyż sama ta belka ważyła około 50 kg” (Alfred J. Palla, Sekrety Biblii, Wydawnictwo Betezda, Rybnik 2002, s. 292). Inni sądzą, że ważyła ok. 30-60 kg. Prof. Witold Tyloch napisał: „Jezus jednak nie mógł dźwigać krzyża łacińskiego” (Tyloch (red.), Leksykon religioznawczy, Wydawnictwo Współczesne, Warszawa 1988, hasło „KRZYŻ”, s. 141).

[2] Gr. słowo stauros w Mt 27:32, Mk 15:21 i Łk 23:26 tłumacz Jeffrey Adler oddał określeniem belka poprzeczna (cross-beam), a w Jn 19:17 słowem poprzeczka (crossbar) (The Tree of Life Bible: The Gospels, 2011, https://books.google.pl/books?id=72SPj-mVCccC ^1-12-2016). Tłumacz Joshua Bariova użył określenie belka poprzeczna (cross beam) w Mt 10:38; 16:24 i 27:32; Mk 8:34; 15:21; Łk 9:23; 14:27; 23:26; Jn 19:17 (The Fresh Agreement: God’s Contract with Humanity, 2011 (2016), https://books.google.pl/books?id=jQXCCQAAQBAJ ^24-04-2018). Tłumacz Don Esposito użył w Mt 27:32, Mk 15:21, Łk 23:26 i Jn 19:17,19 zwrot belka poprzeczna (cross beam) (Hebraic Roots Bible: with Study notes, 2009, wznowienie 2012, http://www.coyhwh.com/en/bible/hebraicRootsBible.pdf ^9-09-2011). Tłumacz Bradford F. Young użył w Łk 23:26 określenie belka poprzeczna (cross beam) (Hebrew Heritage Translation of the New Testament, 2006, http://gospelresearch.dnsalias.com/HHT-Luke.pdf ^7-03-2012). W The Voice of the New Testament (Ecclesia Bible Society, 2011) w Mk 15:21 pojawia się sformułowanie ciężka poprzeczka krzyża (the heavy crossbar of the cross). Tłumacz William E. Paul tak oddał Mt 27:32: „krzyż [tj. prawdopodobnie tylko jego część — belkę poprzeczną]” (ang. cross [i.e., probably only the cross-beam portion]) (The New Testament: An Understandable Version, 2005). Wielu tłumaczy odnotowuje podobną informację w przypisie.

[3] Np. Robert C. Mounce, New International Biblical Commentary: Matthew, Handrickson Publishers, Inc., Peabody 1991, s. 256, 257, https://archive.org/details/matthew0000moun ^1-08-2022; Frederick D. Bruner, Matthew: A Commentary. Volume 2: The Churchbook, Matthew 13-28 (Revised and Expanded Edition), William B. Eerdmans Publishing Co., Grand Rapids – Cambridge, U.K. 2004 (1990), s. 731, https://books.google.pl/books?id=l8IxPFsFVdQC ^14-03-2017.

[4] Ceremoniał niesienia drewnianego przedmiotu przez skazańca ma poświadczenie w rzymskich źródłach z I wieku n.e. Co do dokładnej techniki egzekucji i pozycji w jakiej umierał skazaniec, Martin Hengel, który gruntownie badał to zagadnienie, napisał: „Nawet w cesarstwie rzymskim, gdzie można powiedzieć, że istniał swego rodzaju „standard” co do przebiegu egzekucji (…), to jej forma mogła być znacznie zróżnicowana: ukrzyżowanie było karą, w której pełne ujście znajdował kaprys i sadyzm egzekutorów. A zatem wszelkie próby podania precyzyjnego opisu ukrzyżowania w kategoriach archeologicznych są daremne, bo oprawca mógł dokonać egzekucji w najrozmaitszy sposób” (Crucifixion in the Ancient World and the Folly of the Message of the Cross, Fortress Press, Philadelphia 1977, s. 25, https://archive.org/details/crucifixioninanc0000heng ^15-03-2021). „Nie było żadnego standardu dla całego imperium [rzymskiego]” (Dr. Andrea Berlin – Dr. Jodi Magness, „Two Archaeologists Comment on The Passion of the Christ”, Archeological Institute of America, 1 March 2004, s. 2 z 4, http://www.archaeological.org/pdfs/papers/Comments_on_The_Passion.pdf ^10-03-2018). Gunnar Samuelsson uważa nawet, że „nie było ogólnej metody krzyżowania w starożytnym świecie, ani w ziemi izraelskiej, ani w czasach Jezusa. Dlatego istnieje obawa, że powyższe żywe opisy [współczesne naukowe opisy ukrzyżowania Jezusa] są zwykłymi spekulacjami” (Crucifixion In Antiquity, 2011, s. 294).

[4a] W. Einert, „Pfahl oder Kreuz? [Pal czy krzyż?]”, 2016, s. 2, https://www.bibelthemen.eu/bibelthemen/pfahl.pdf ^6-07-2018. Wolfgang Einert opracował całkowicie bezkrzyżowy przekład w j. niemieckim, w którym konsekwentnie tłumaczy stauros jako Pfahl (pal) (Das Neue Testament: Grundtextnahe Übersetzung, 2013, https://www.bibelthemen.eu/buecher.html#nt-online ^5-07-2018).

[5] G. Samuelsson, „Crucifixion In Antiquity: An Inquiry into the Background of the New Testament Terminology of Crucifixion”, Th.D. dissertation at University of Gothenburg, Sweden 2010, s. 81, 198 (zrewidowana wersja tej pracy: Crucifixion In Antiquity, Mohr Siebeck, Tübingen, August 2011, http://khazarzar.skeptik.net/books/crux002.pdf ^11-08-2015). Napisanie pracy doktorskiej przez Samuelssona (ur. 1966 r.) wymagało uprzedniego ok. 3,5 rocznego tłumaczenia różnych tekstów źródłowych od ok. 800 r. p.n.e. do końca I wieku n.e., a sfinalizowanie jej nastąpiło po 7 latach badań.

[6] A. E. Knoch, A Comprehesive Lexicon and Concordance: A Complete Key to the Greek Scriptures and their English Translations in the Concordant Version, The Concordant Publishing Concern, Los Angeles 1984?, s. 322, http://concordant.org/version/concordant-lexicon-concordance-index/ ^14-04-2017.

[7] Inni badacze również sądzą, że słowo stauros uległo w późniejszym okresie semantycznej transformacji. Oto przykłady:

leksykograf William E. Vine: „Około połowy III wieku po Chr. kościoły albo już odstąpiły od pewnych nauk wiary chrześcijańskiej, albo trzymały się swoistych trawestacji tych nauk. W celu rozszerzenia wpływów odstępczego systemu kościelnego przyjmowano do kościołów pogan bez konieczności odrodzenia się przez wiarę, przy czym w dużej mierze pozwalano im nadal posługiwać się pogańskimi znakami i symbolami. Tak między innymi przyjął się znak Tau, czyli T, w najczęściej występującej formie z obniżoną poprzeczką, aby odtąd reprezentować krzyż Chrystusa” (Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words, hasło CROSS, t. 1, Fleming H. Revell Company, 1981, s. 256, https://archive.org/details/vinesexpositoryd0000vine ^1-03-2021).
Tłumacz Biblii dr Christopher J. Koster: „Innym ‘późniejszym tłumaczeniem’― tradycją kościelną, którą przejęli nasi ojcowie ― była adopcja słów „krzyż” i „ukrzyżować” (…). Te słowa są błędnym przekładem, ‘późniejszym tłumaczeniem’ greckich słów stauros i stauroo” (Come Out of Her My People, Institute for Scripture Research (Pty) Ltd, Northriding 2004, RPA, s. 29, https://pl.scribd.com/doc/50685848/Come-out-of-her-my-people-book ^16-03-2017).
Tłumacz rabin Simon Altaf (przypis do Mt 16:24): „Greckie słowo Stavros G4716 nie oznacza ‘krzyż’. To znaczenie zostało świadomie włączone, a znaczenie słownikowe zmienione przez kościół w IV wieku” (Abrahamic-Faith Nazarene Hebraic Study Scriptures: Complete Special Edition, wyd. 1, 2009, http://thebattleaxeassemblyofyahawah.org/wp-content/uploads/2013/11/AF-Complete-Scriptures.pdf ^20-01-2017).

[8] D. W. Merrick, „Did He Die on a Cross?”, http://www.rdjcatalog.com/DIDHEDIEONACROSS.htm ^24-03-2017, pogrubienie moje. Zob. Merrick, Did Messiah Die On a Cross?: Cross Vs Truth, CreateSpace Independent Publishing Platform, 2015.

[9] A. G. Roth, Aramaic English New Testament, wyd. 5 PDF, Netzari Press LLC., 2016, App: „Pole, the Standard”, s. 954, https://b-ok2.org/book/3712915/d87d7b ^12-12-2019.

[10] R. E. Brown, The Death of the Messiah From Gethsemane to the Grave: A Commentary on the Passion Narratives in the Four Gospels, t. 2, Yale University Press, New York 1998, s. 945, https://archive.org/stream/deathofmessiahvo00raym ^10-01-2017. Brown na końcu swej książki podał własny przekład wielu fragmentów ewangelicznych.

[10a] J. Fitzmyer, The Anchor Bible. Vol. 28: The Gospel According to Luke (I-IX): Introduction, Translation, and Notes, Doubleday & Company, Inc., Garden City-New York 1981, s. 787, imprimatur: John F. Donoghue, https://archive.org/details/gospelaccordingt28afitz ^8-09-2020. W wyd. hiszpańskim: „W kręgach chrześcijańskich tradycyjny przekład greckiego słowa stauros brzmi «krzyż», choć w rzeczywistości podstawowym znaczeniem jest «słup/pal»” (El Evangelio segun Lucas. III: Traducción y comentario, Capítulos 8,22-18,14, Ediciones Cristiandad, Madrid 1987, s. 116, https://books.google.pl/books?id=AfGvR8QXJZUC ^7-04-2020). Fitzmyer pisze nieco dalej, że stauros było używane w sensie „krzyż”. Podana tam podstawa dla jego tezy jest nieprzekonująca, co wykazał Samuelsson. Warto zauważyć, że Fitzmyer nie napisał wyraźnie, że ów ‘sens-krzyż’ odnosi do znaczenia stauros w NT.

[10b] T. E. Reynolds, „Welcoming without Reserve?: A Case in Christian Hospitality”, Theology Today, Vol. 63, No. 2, July 2006, s. 194, https://booksc.org/book/43661015/90d3eb ^8-09-2020.

[11] R. M. Jensen, The Cross: History, Art, and Controversy, Harvard University Press, Cambridge – Massachusetts, and London, England, 2017, s. 9, https://books.google.pl/books?id=hIUuvgAACAAJ ^16-09-2017.

[12] J. Palmer, „Cross-Bearing”, The Expositiory Times, Edinburgh, Vol. 14, No. 6, March 1903, s. 288. Wydawcą tego czasopisma był James Hastings.

[13] I. E. Smolińska, Symbolika krzyża w arabskiej literaturze religijnej i obrzędów Koptów, Wydawnictwo Naukowe Ibidem, 2008, s. 61, pogrubienie moje.

[14] B. H. Dixon, The Image of the Cross and Lights on the Altar, In the Christian Church, And in Heathen Temples Before the Christian Era. Especially in the British Isles. Together with the History of the Triangle, the Dove, Floral Decorations, the Easter Egg, and Other Heathen Symbols, Toronto: Hunter, Rose & Co. – New York: T. Whittaker, Bible House 1879, s. 8, kursywa w oryginale, https://archive.org/details/imageofcrossligh00dixouoft ^9-12-2015; Clyde L. Pilkington, Jr., „The ‘Cross’ Was Christ Nailed to a ‘Cross’ or a ‘Stake’?”, 2012?, s. 1-5, http://www.pilkingtonandsons.com/art_pilkington_cross.pdf ^30-03-2017; James Johnstone, “The Mystery” with Scripture Proofs Demolishing Criticisms on the First Edition, APPENDIX A: „Is the Word ‘Cross’ a Correct Translation in the New Testament?”, The Author’s Office, Dalhousie Terrace, Edinburgh 1858, s. 165-171, https://books.google.pl/books?id=mOUOAAAAQAAJ ^23-03-2016.

[15] T. J. Thorburn, The Mithical Interpretation of Gospels: Critical Studies in the Historic Narratives, Charles Scribners and Sons, Lake Forest /Illinois/, USA, 1916, s. 284, przypis 2, https://archive.org/details/MN41940ucmf_1 ^27-10-2014.

[16] H. Cutner, Jesus: God, Man Or Myth? An Examination of the Evidence, The Book Tree, Escondido 2000 (1950), s. 60, https://books.google.pl/books?id=po4EGrhN54cC ^30-03-2017. Zdaniem Cutnera pogląd, że Jezus został ukrzyżowany, to „czysta fikcja” (s. 58). Zob. Arthur Drews, The Christ Myth, T. Fisher Unwin, London – Leipzic 1910, s. 146-160, https://archive.org/details/christmyth00drew ^10-04-2017.

[17] Hasło „cross”, Britannica Concise Encyclopedia, Encyclopedia Britannica Inc., Chicago – London – New Delhi – Paris – Seoul – Sydney – Taipei – Tokyo 2008, s. 487, https://books.google.pl/books?id=ea-bAAAAQBAJ ^25-08-2017.

[18] R. M. McCoy, „Jehovah’s Witnesses and Their New Testament”, Andover Newton Quarterly, Vol. 3, January 1963, s. 28 [15-31], http://christianwitnesses.net/Assets/Andover1963.pdf ^1-05-2021.

[19] F. K. Flinn, Encyclopedia of Catholicism (z serii: Encyclopedia of World Religions), Facts on File, 2007, s. 209, https://books.google.pl/books?id=gxEONS0FFlsC ^25-08-2017.

[20] J. P. Lange, A Commentary on the Scriptures, Vol. 1, tłum. Philip Schaff, Scribner, Armstrong & Co., New York 1875, s. 522, przypis, pogrubienie moje, https://archive.org/details/gospelaccordingt00lang ^20-03-2021.

[21] J. F. Hurst, History of the Christian Church, t. 1, New York: Eaton & Mains–Cincinnati: Curts & Jennings, 1897, s. 366, http://archive.org/details/historyofchristi01hurs ^17-12-2012.

[22] Gayla Visalli (wyd.), After Jesus: The Triumph of Christianity, Reader’s Digest Association, Book Club Version edition, Pleasantville – New York – Montreal, 1992, s. 95, https://archive.org/details/afterjesustriump00read ^9-01-2018.

[23] O. Marucchi, hasło „Cross and Crucifix” w The Catholic Encyclopedia, t. 4, The Encyclopedia Press, New York 1913, s. 519, imprimatur: kard. John Farley, https://archive.org/details/catholicencyclop04herbuoft ^8-02-2018.

[24] Marcel Simon, Cywilizacja wczesnego chrześcijaństwa I–IV w., tł. Eligia Bąkowska, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1981, s. 127, https://pl.scribd.com/doc/41435322/Marcel-Simon-Cywilizacja-wczesnego-chrześcijaństwa ^5-01-2018.

[24a] Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge, t. 5, hasło „Images and Images-Worship” [Gottlieb Nathanael Bonwetsch], Baker Book House, Grand Rapids 1953, s. 453, https://ccel.org/ccel/schaff/encyc05/encyc05/png/0469=453.png ^11-08-2020.

[25] A. H. Lewis, Paganism Surviving in Christianity, G. P. Putnam’s Sons, New York-London 1892, s. 241, https://archive.org/details/paganismsurvivin00lewi ^15-02-2018.

[26] N. S. Prescott, Dual Heritage: The Bible and The British Museum (Podwójne dziedzictwo: Biblia i Muzeum Brytyjskie), Cortney Publications, Luton 1986, s. 121, https://archive.org/details/dualheritagebibl0000pres ^24-06-2024.

[27] E. A. Nida i C. E. Taber,The Theory and Practice of Translation, wyd. 4, E. J. Brill, Leiden-Boston 2003, s. 89, https://books.google.pl/books?id=JtSeXat1wxQC ^5-09-2017.

[28] Pål-Espen Tørisen – Dan-Åke Mattsson, „‘Impaled on a Stake’ ― a Result of Sectarian Bias?” w: Anthony Byatt – Hal Flemings (wyd.), ‘Your Word is Truth’, Essays in Celebration of the 50th Anniversary of the New World Translation of the Holy Scriptures (1950, 1953), Golden Age Books, Malvern 2004, s. 90-107. Ten znakomity esej zawiera merytoryczną krytyką popularnych prokrzyżowych argumentów z archeologii i patrystyki (https://archive.org/details/yourwordistruthe0000unse ^1-08-2022).

[29] Hasło „Cross” w: Everett Ferguson (wyd.), współpraca: Michael P. McHugh i Frederick W. Norris, Encyclopedia of Early Christianity (Second Edition), Garland Publishing, Inc., New York – London 1999, s. 304, https://books.google.pl/books?id=kgRV7QohACcC ^6-09-2017.

[30] G. F. Snyder, Ante-Pacem: Archaeological Evidence of Church Life Before Constantine, Mercer University Press, 2003, s. 60, 62, 110, https://books.google.pl/books?id=swtI9Cpyl3kC ^3-07-2017 (wyd. 1985: https://archive.org/details/antepacemarchaeo00_zkec)

[31] E. Dinkler, „Comments on the History of the Symbol of the Cross”, Journal for Theology and Church, Vol. 1, 1965, s. 134 [124-146] w: James M. Robinson et al., The Bultmann School of Biblical Interpretation: New Directions?, tł. Gerhard Krodel, Tübingen: J. C. B. Mohr (Paul Siebeck) – New York: Harper & Row, Publishers, Inc., https://archive.org/details/bultmannschoolof0000unse ^25-10-2022.

[32] Gayla Visalli (wyd.), After Jesus: The Triumph of Christianity, s. 94, 95.

[33] C. Osiek – D. L. Balch, Families in the New Testament World: Households and House Churches, Westminster John Knox, Louisville 1997, s. 86, https://archive.org/details/familiesinnewtes0000osie ^10-12-2021.

[34] J. W. Burgon, Letters from Rome to Friends in England, John Murray, London 1862, s. 210, https://archive.org/details/lettersfromrome00willgoog ^3-07-2017.

[35] A. Fick (red.), Vergleichendes Wörterbuch der Indogermanischen Sprachen. Ein sprachgeschichtlicher Versuch, Vandenhoeck & Ruprecht’s Verlag, Götingen, 1870, s. 498, https://books.google.pl/books?id=YYhBAAAAcAAJ ^27-06-2017.

[36] P. Chantraine (red.), Dictionnaire étymologique de la langue grecque: histoire des mots (Tome IV-1: P – Y), Éditions Klincksieck, Paris 1977, s. 1045, https://archive.org/details/Dictionnaire-Etymologique-Grec ^26-10-2018.

[37] Hjalmar Falk – Alf Torp (red.), Etymologisk ordbog over det norske og det danske sprog. B. 2: N-Ø (t. 2), H. Aschehoug & Co. (W. Nygaard), Kristiania 1906, s. 287. https://www.nb.no/nbsok/nb/3eb5078ea8e1b4a149030c5cf47a35ae?index=1#0 ^29-05-2022.

[37a] Geir T. Zoëga (red.), A Concise Dictionary of Old Icelandic, The Clarendon Press, Oxford 1910, s. 405, https://archive.org/details/concisedictionar001857 ^26-10-2018); “F. st(h)āu-: st(h)ū-: … reduced grade stǝu-: Gk. σταυρός “picket, pole” = O.Ice. staurr “picket, pole” (ablaut. Nor. dial. styr, styrja “long shaft, pole, steife person” (red. Julius Pokorny, Proto-Indo-European Etymological Dictionary, Dnghu Adsoqiation – Indo-European Language Revival Association, 2007, s. 2913, https://book4you.org/book/711398/d80da6 ^16-09-2020.

[38] Jean-Louis Burnouf derywuje greckie stauros od słowa stâvora (za: The Catholic Encyclopedia, t. 4, 1913, s. 519).

[39] Zob. Johann Baptist Hofmann (red.), Etymologisches Wörterbuch des Griechischen, Verlag von R. Oldenbourg, München 1950, hasło σταυρός, s. 332, https://archive.org/details/etymologischeswr0000hofm ^10-12-2021 lub http://www.24grammata.com/wp-content/uploads/2013/06/Hofmann-lexikon-24grammata.com_.pdf (s. 397, 398) ^16-03-2017.

[40 ] Dla przykładu: w hebrajskim NT w przekładzie Thomasa Fry’ego (współpraca W. B. Collyer i inni) (z XIX w.) konsekwentnie występuje termin „drzewo” (‘ec, עץ) i czasownik „powiesić” (tāla, תלה).

[41] Grzegorz Kaszyński, „Bezkrzyżowe przekłady Nowego Testamentu”, 14-08-2024. To na bieżąco aktualizowane opracowanie zawiera wykaz 484 przekładów (nie licząc multiwersyjnego Przekładu Nowego Świata), wraz z danymi bibliograficznymi, podaniem sposobów oddania stauros/stauroo w konkretnych wersetach oraz linkami kierującymi do danego przekładu.

[42] R. Jacob Ayay: 1x „słup” (pole) (Gal 3:13).

[43] Charles Van der Pool: 1x „belka” (timber) (1Pt 2:24).

[44] Die Bibel. Neue Genfer Übersetzung: 1x „pal” (niem. Pfahl) (Gal 3:13).

[45] Martin Meiser: 1x „pal” (niem. Pfahl) (Gal 3:13).

[46] Don E. Stanton: 1x „pal” (stake) (Mt 27:40).

[47] TNIV: 1x „słup” (pole) (Gal 3:13).

[48] NT. Współczesny przekład: 1x „przystąpić do egzekucji” (Mt 27:26).

[49] George R. Noyes: 1x „drewniana belka” (beam of wood) (Gal 3:13).

[50] Kemble opracował 4 przekłady: dwa w sąsiednich kolumnach (str. lewa), dwa w układzie interlinearnym (str. prawa). [51] Heinrich A. W. Meyer: 1x „pal” (niem. Pfahl) (Gal 3:13).

[52] Eliezer Wolski: 1x „powiesić” (Mt 28:5, Szem-Tob).

[53] Friedrich Peters: 1x „powiesić” (תלה) (Mt 23:34).

[54] Gerrie C. Coetzee: 1x „pal” (af. paal) (Jn 19:19) i 1x „drzewo” (af. hout) (Łk 23:26).

[55] M. Silva, Biblical Words and Their Meaning: An Introduction to Lexical Semantics, Zondervan Publishing House, Grand Rapids 1983 [wyd. zzrew. i poszerzone 1994], s. 107, https://archive.org/details/biblicalwordsthe0000silv^10-12-2021.

[56] Egon Brandenburger, hasło σταυρός w: Colin Brown (red.), The New International Dictionary of the New Testament Theology, t. 1, Zondervan Publishing House, Grand Rapids 1979, s. 391, pogrubienie dodane, https://pl.scribd.com/doc/228054686/The-New-International-Dictionary-Colin-Brown ^29-11-2017.

[57] R. J. Furuli, The Role Theology and Bias in Bible Translation: With a Special Look at the New World Translation of Jehovah’s Witnesses (Second Edition), Awatu Publishers, Stavern, Norway, 2011, s. 84, pogrubienie dodane. Wyd. polskie: Rola teologii i tendencyjności w tłumaczeniu Biblii ze szczególnym wglądem w Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata (w przygotowaniu).

[58 ] Żydowski tłumacz David H. Stern wierzy, że Jezus zginął na krzyżu poprzecznym, mimo to użył w swym przekładzie Jewish New Testament: A translation of the New Testament that expresses its Jewishness (1989, https://archive.org/details/jewishnewtestame00ster ^1-03-2022) słowo „pal” (stake) (Mt 27:40,42; Mk 15:21,30,32; Jn 19:17,19,31; Ef 2:16; Flp 2:8; Kol 1:20; Hbr 12:2) i zwrot „pal egzekucyjny” (execution-stake) (Mt 10:38; 16:24; 27:32; Mk 8:34; Łk 9:23; 14:27; 23:26; Jn 19:25; 1Kor 1:17,18; Gal 5:11; 6:12,14a; Flp 3:18; Kol 2:14). Przekład Sterna doczekał się kilku wersji różnojęzycznych, z polskim włącznie:

wersja hebrajska: Peresznut al HaBrith HaChadasza Ha’Jehudot (2017)
wersja polska: Komentarz żydowski do Nowego Testamentu (2016)
wersja francuska: Nouveau Testament un livre juif (2012)
wersja hiszpańska: Nuevo Testamento Judio (2011)
wersja portugalska: Novo Testamento Judaico (2008), https://pl.scribd.com/doc/125427906/Novo-Testamento-Judaico-Completo
wersja niemiecka: Das jüdische Neue Testament (1994)
wersja rosyjska: Еврейский Новый Завет (1989), https://cloud.mail.ru/public/C1vd/1iC16jivp

[59] O. J. Kwon, IRENT, Vol. III Supplement: Walk through the Scripture, r. 2.7.1 (14-10-2018), s. 243, http://tiny.cc/bostonreaders ^15-10-2018.

[60] Anatoly T. Fomenko, History: Fiction or Science? Chronology 1, tł. Mikhail Yagupov, wyd. 2, zrew., Delamere Publishing, Paris–London–New York 2006, s. 454, https://books.google.pl/books?id=YcjFAV4WZ9MC ^14-1^0-2016.

[61] Н. А. Морозов, Христос. История человеческой культуры в естественно-научном освещении, Udarctwiennoje Izdatelstwo, Leningrad 1924, s. 89, https://viewer.rusneb.ru/ru/rsl01005405538 ^28-01-2022. Zob. s. 88-101.

[62] R. Clover, The Sacred Name יהוה, Volume 1: A Scriptural Study, wyd. 4, Qadesh La Yahweh Press, CA: Garden Grove 2018, s. 160, 161, przypis 62, http://yahweh.org/publications/sny/sacrednm.pdf ^6-02-2018.

[63] Solomon E. Meyer, „The Sacred Scriptures Bethel Edition 1891-2011”, The Sacred Name Broadcaster, January 2012, s. 14, 15; Jacob O. Meyer, „The Death of the Messiah: Was it on a CROSS or on a TREE?”, The Sacred Name Broadcaster, March 2012, s. 18-21

[64] „Christ Nailed to a Stake Not a Cross”, http://www.chosenofisrael.com/CHRIST-NAILED-TO-A-STAKE.php ^17-08-2017.

[65] Earl N. Henn, „Is the Cross a Christian Symbol?”, kwiecień 2011, ss. 11, http://www.ultimatebiblereferencelibrary.com/is_the_cross_a_christian_symbol.pdf ^11-07-2017.

[66] Broszura „The Truth About the Cross”, 2005, 2014, 2017, ss. 35, http://www.eternalcog.org/media/The-Truth-About-the-Cross.pdf ^4-07-2017. Autor tego opracowania napisał: „Świadectwo lingwistyczne z Biblii wskazuje, że Chrystus nie został powieszony na krzyżu, lecz na pionowym palu lub słupie” (s. 12).

[67] John D. Keyser, „The Messiah’s Crucifixion Tree”, brak daty, http://www.hope-of-israel.org/cructree.html ^15-04-2018.

[67b] Bolesław Parma, „Znak krzyża”, 18 marzec 2014, http://zboryboze.pl/znak-krzyza/ ^30-06-2022.

[68] Autor anonimowy, „The Cross: Symbol of Sex Worship”, brak daty wydania, s. 1-2, https://docs.wixstatic.com/ugd/8ee9a1_2d44e1387f5f40fda5f130b37c06f5bf.pdf ^15-11-2017.

[69] Brak nazwiska autora, „Was Yahshua Nailed to a Cross? (a deeper study)”, YAIY News, Vol. 2, Issue 1, January 2008, s. 1-2, http://www.yaiy.org/news/pdfs/Jan2008YAIYNewsletter.pdf ^11-07-2017.

[70] Yahushua Tug, „About Us”, 2018?, https://yahshuatug.wixsite.com/website/about-us ^10-04-2019. Językiem hmong włada się w Wietnamie, Tajlandii i Laosie.

[71] Brak nazwiska autora, „Should You Wear a “Christian” Cross?”, 2011, s. 1-4, https://rcg.org/articles/sywacc.pdf ^21-04-2018. Na s. 3 czytamy: „Biblia nie specyfikuje dokładnego kształtu „stauros” lub „ksylon”, na którym został ukrzyżowany Chrystus. Ale w świetle historycznego znaczenia „stauros” lub „ksylon” było to prawdopodobnie na palu lub pionowym słupie, nie na dwubelkowym krzyżu”.

[72] John D. Parsons, The Non–Christian Cross: An Enquiry Into the Origin and History of the Symbol Eventually Adopted As That of Our Religion, Simpkin, Marshall, Hamilton Kent & Co., Limited, London 1896, s. 30, https://archive.org/details/nonchristiancros00pars ^27-10-2014.

[73] Każdy dobrze poinformowany badacz doskonale wie, że krzyż jest „czysto pogańskim symbolem” (Mourant Brock, The Cross: Heatchen & Christian. A Fragmentary Notice of Its Early Pagan Existence, and Subsequent Christian Adoption – With Illustrations, Seeley, Jackson and Halliday, London 1879, s. 87, kursywa Brocka). Zob. Henry Dana Ward, History of the Cross: The Pagan Origin and Idolatrous Adoption and Worship of the Image, James Niesbet & Co., London 1871, https://archive.org/details/historyofcrosspa00ward ^16-03-2017. Ward wypowiada się o semantyce słowa σταυρός na s. 13, 14, 52-54. Brock, były wikariusz w wyznaniu Christ Church z Clifton, powołuje się na s. 55 na artykuł, którego autor donosi, że zebrał blisko 200 różnych form pogańskich krzyży („The Prechristian Cross”, The Edinburgh Review, or Critical Journal, Vol. CXXXI, styczeń 1870, s. 239 [222-255], http://www.mocavo.ca/Edinburgh-Review-or-Critical-Journal-January-1870-to-April-1870-Volume-131/929781/236#230 ^14-03-2016).

54 komentarze

Grzegorz Marcholt dnia 8 maja 2017 o godz. 10:48

Jakie znaczenie w badaniu NAUKOWYM ma mieć to że badacz jest katolicki, niekatolicki żydowski czy inny? To wypaczenie albo kompletnie niezrozumienie idei nauki i zasad metody naukowej. Jeżeli ci „naukowcy” przepuszczają swoje badania przez filtr własnej wiary/niewiary to wiecie gdzie można sobie wsadzić ich twórczość? Tam gdzie ich przekonania.
- Jednooki dnia 18 maja 2017 o godz. 18:07
  
  prymitywna odpowiedz na co najmniej poziomie rynsztoku!
  - Grzegorz Marcholt dnia 19 maja 2017 o godz. 15:34
    
    Być może. Przynajmniej nie fałszywa – tak jak te „badania”.
    - Jednooki dnia 19 maja 2017 o godz. 21:21
      
      to pokaż wyniki swoich badań
      - Grzegorz Marcholt dnia 20 maja 2017 o godz. 20:26
        
        no to dopiero wypowiedź na poziomie.
        Dyskusja nad semantyką słowa – uzależniona od wyznania badacza – kpina z nauki i tyle.
      - Jednooki dnia 24 maja 2017 o godz. 10:38
        
        no to pokaż swoje badania! sam nawet byś nie przedstawił niczego logicznego, i to ty robisz sobie kpiny z nauki sam nic nie osiągnąłeś więc nie zazdrości innym wiedzy i nie pisz że kpią z nauki!!
      - Krzysztof Sykta dnia 24 maja 2017 o godz. 10:42
        
        proszę o dyskusję na poziomie, to portal naukowy a nie onet
      - Jednooki dnia 24 maja 2017 o godz. 12:05
        
        drogi panie Krzysztofie semantyka słowa stauros to artykuł mojego Przyjaciela Grzegorza Kaszyńskiego i jak widzę wpisy Grzegorz Marcholt to nie mogę pozwolić mu na bezpodstawną krytykę tego artykułu! Jeśli ktoś stawia bezpodstawne zarzuty robienia sobie kpin z nauki Jednemu z największych i najrzetelniejszych specjalistów w tematyce słowa stauros to nie mogę na to pozwolić, więc proszę daną osobę o wyniki jej badań, bo jeżeli się zarzuca komuś amatorszczyznę, to trzeba przedstawić mocne kontrargumenty i pan panie Krzysztofie powinien to wiedzieć. wiem, że to portal naukowy, więc dlatego proszę użytkownika Grzegorz Marcholt o przedstawienie wyników jego badań, jeśli takie posiada, a jeśli nie to niech nie krytykuje innych tym bardziej niech nie krytykuje wybitnych znawców tematu! wiem, że nie mam tak rozległej wiedzy jak Grzegorz czy Pan ale szanuję pracę Grzegorza>
      - Grzegorz Marcholt dnia 25 maja 2017 o godz. 12:54
        
        Podkreślanie wyznania naukowców pokazuje, że to w co wierzą może im przesłaniać wyniki badań, albo skłaniać do fałszywych interpretacji. To stawia ich pracę pod znakiem zapytania. Czego tu nie rozumiesz, Jednooki? To trochę jak z Darwinem, który ze względu na religijne rozterki rozważał nawet wstrzymanie publikacji swoich badań.
        W takiej dziedzinie jak biblistyka, przyznawanie się do filtrowania badań przez swoją religijność – to dla mnie klęska. Badania powinny być możliwie najbardziej obiektywne.
        
        Nie jestem biblistą – nie krytykuję zasadniczej części artykułu – czego chyba nie raczyłeś zauważyć. Nie podważam kompetencji językowych autora.
        Odnoszę się do jednej jedynej kwestii – podawania wyznania badaczy. Czy to że mniej uczonych katolickich zgadza się z określonym tezami ma oznaczać, że cenzurują oni własne prace? Czy wręcz przeciwnie – ich zdanie jest najbardziej ważkie i istotne, a żydowscy (i inni nie-katolicy) naukowcy ochoczo popierają „wywrotowe” interpretacje badań, bo w jakiś atawistyczny, podświadomy sposób (ba! może nawet celowy!) zależy im na rozbijaniu spójności katolickiej doktryny?
        
        Nota bene – tekst mógł pisany nie tyko przez Twojego przyjaciela, ale nawet przez rodzonego brata – nie ma to znaczenia dla tego o czym piszę. Żadnego.
      - Jednooki dnia 25 maja 2017 o godz. 13:58
        
        to jest twój wpis Grzegorz Marcholt 6 dni temu
        Być może. Przynajmniej nie fałszywa – tak jak te „badania”.
      - Grzegorz Marcholt dnia 26 maja 2017 o godz. 10:10
        
        ok, zbyt duży skrót z mojej strony i faktycznie jeżeli pominąłeś meritum mojej wypowiedzi to mogłeś się zaperzyć. Krytykuję te badania w aspekcie, w którym wymagają podkreślania religijności badaczy. To IMHO źle, bo rzutuje na resztę wywodu, która może być bez zarzutu. Czy to już oczywiste?
      - Piotr Orłowski dnia 25 maja 2017 o godz. 15:57
        
        Ma Pan rację – jednak ten problem, że poglądy są pryzmatem, który „zniekształca” wyniki badań są po stronie uczonych chrześcijańskich jak i ateistów.
      - Grzegorz Marcholt dnia 26 maja 2017 o godz. 10:06
        
        W jaki sposób ateizm miałby zniekształcić wyniki badań nad semantyką jakiegoś słowa? Dla ateisty nie ma znaczenia czy Jezus był przybity do krzyża czy do pala – bo patrzy na Pismo jak na książkę, a nie słowo objawione. W tym przypadku trudno mi sobie wyobrazić bardziej obiektywny światopogląd. Zresztą – chyba jedyne badania naukowe, w których ateistów można by o coś niecnego podejrzewać, to te dotyczące samego ateizmu. Chociaż to też dyskusyjne bo nie jest to jakaś homogeniczna i zorganizowana społeczność, która musiałby się jakichś (jakich?) badań obawiać.
      - Piotr Orłowski dnia 26 maja 2017 o godz. 22:02
        
        Nie sądzę że ateizm ma jakikolwiek związek z obiektywizmem. Często ten ateizm jest antychrzescijanstwem. W przypadku tego tematu naukowcy nie analizują przedstawień ukrzyzowań. Wszystkie, które pokazałem są sprzed ery konstantynskiej i nie mają konotacji chrześcijańskich. Mimo to zostały pominięte, może dlatego że nie pasowały do z góry przedstawionej tezy. Jezus zginął na palu zaś chrześcijanie wymyślili sobie ten krzyż.
      - Grzegorz Marcholt dnia 27 maja 2017 o godz. 11:07
        
        Ateizm jest anty-chrześcijaństwem w takim samym stopniu jak anty-judaizmem czy anty-braminizmem. Wydaje mi się przemawia tu optyka człowieka żyjącego w kulturze Europy Zachodniej – a więc mocno schrystianizowanej. W Arabii Saudyjskiej padłoby pewnie stwierdzenie że ateizm jest głównie anty-islamski.
        Ateista neguje samo istnienie bóstw – w jaki sposób miałoby się to przekładać na faworyzowanie jakiejś wersji ukrzyżowania? Czy ateiści klepią się po plecach ze Świadkami Jechowy bo ich wersja Męki bardziej do nich przemawia? Nie sądzę.
      - Piotr Orłowski dnia 29 maja 2017 o godz. 17:09
        
        Ale my poruszamy się w kulturze Zachodu. Tu ateizm oznacza odrzucenie Boga – chrześcijańskiego. Nie chodzi tu o faworyzowanie jakiejś wersji tylko o odrzucenie tej przyjętej przez większość chrześcijan. Pokazanie, że oto symbol krzyża jest tylko wymysłem bez oparcia w faktach (btw, powoływanie się w tekście artykułu na Morozowa – komunistę, członka Akademii ZSRR, człowieka o wielu rozlicznych „talentach”, jako znawcę tematu, można traktować tylko jako anegdotkę). I tu ten ateizm jest takim pryzmatem, przez który nie można zobaczyć, że są dowody na to że jednak nie był to pal.
      - Grzegorz Kaszyński dnia 5 czerwca 2017 o godz. 12:34
        
        Morozov był uczonym, autorem haseł encyklopedycznych. Powodem przytoczenia jego opinii w moim artykule jest to, że badał semantykę stauros. Ponieważ w swej książce „Chrystus” podał tłumaczenie fragmentów Ewangelii opisujących ostatnie godziny życia Jezusa, Morozov musiał poświęcić czas na zbadanie tej sprawy. Z jego słów „rozważając możliwe rozwiązania” i „[stauros] nie przenosi żadnych szczegółów egzekucji” możemy wywnioskować, że kierował się w swym rozumowaniu nie antychrześcijańskim myśleniem, lecz filologicznym. Więcej o jego wiedzy na temat stauros i dlaczego optował on za odejściem od używania terminu „krzyż” w NT może Pan przeczytać w w/w książce (link do niej jest podany w przypisie 28).
        
        Przy okazji: Czy zastanawiał się Pan nad tym, dlaczego „komunistyczne” poglądy Morozova nie popchnęły go raczej do odrzucenia Ewangelii jako treści niehistorycznych i nie tracenia czasu na filologiczne oględziny terminów biblijnych?
      - Grzegorz Kaszyński dnia 5 marca 2018 o godz. 16:54
        
        Zgadzam się z Pana spostrzeżeniem, że wyznanie tłumacza 'może przesłaniać wyniki badań, albo skłaniać do fałszywych interpretacji’. Nie zgadzam się natomiast z Panem, że z takiej teoretycznej możliwości można tak lekko przejść w swym rozumowaniu do wniosku, że „to stawia ich pracę pod znakiem zapytania”. W lingwistyce zarzut tendencyjności stawia się wedle kryteriów obowiązujących w teorii przekładu, tzn. że należy wykazać na gruncie lingwistycznym błąd danemu tłumaczowi i nie wystarczy tutaj tak lekką ręką konstatować, że jakaś decyzja tłumacza w istocie wypływa z przynależności do takiego a takiego wyznania. Przy całym szacunku dla Pana: Kto nie jest tłumaczem i nie rozumie dokładnie materii translatorskiej, nie powinien zabierać głosu w takich tematach i pisać o naukowości/pseudonaukowości pewnych decyzji translacyjnych tłumaczy, bo wyraża jedynie prywatną opinię.
Piotr Orłowski dnia 14 maja 2017 o godz. 22:58

Ciekawy artykuł. Jednak uderzające jest dla mnie, że autorzy nie zauważają (lub starają się nie zauważać), pewnych faktów. Chodzi mi choćby o np. tzw Alexamenos graffito lub Alkmilla graffito czy też medalion magiczny z Brtitsh Museum z ukrzyżowanym człowiekiem. Wszystkie te przedstawienia pokazują poprzeczną belkę, ukazują krzyż jako literę T.
Jarek Stolarz dnia 18 maja 2017 o godz. 08:35

opis ukrzyżowania jest jaki jest bo ewangelie nie są raportami świadków, a ich autorzy mogli nie widzieć takiej czy podobnej egzekucji. Jedynym jaki widział wydaje się Józef Flawiusz ale i to była egzekucja w trybie wojskowym, doraźnym gdzi wieszano tak jak na to materiał pozwalał.
Tu mamy egzekucję w czasach pokoju gdzie kara jest sankcjonowana wyrokiem i wykonywana w miejscu do tego przeznaczonym. Bynajmniej nie w ramach murów miejskich, bo to była śmierć z wycieńczenia trwajaca i 4 dni. I nie ściągało się ciała w celu pochówku. Elementy okrucieństwa za życia i poniżenia po śmierci były połączone. Niesienie krzyża czy belki przez skazanych to fikcja – wymęczeni skazańcy, wygłodzeni, pobici nie dawali gwarancji że dojdą z belką a nawet woleliby nie dojść. I kto ma to dźwigać ? eskorta?
Ci trzej co ich Flawiusz wyprosił trochę wisieli bo dwóch nie odratowano.

Krzyż jako symbol wydaje się być wywiedziony z ciała wiszącego człowieka z rozciągniętymi ramionami – krótkie górne ramię to po prostu głowa.Żegnając się dotykamy korony cierniowej, ran i składamy ręce na wysokości serca. Na podstawie tego stwierdzono że to nie T.
Przynajmniej tk mi się wydaje….
Jednooki dnia 18 maja 2017 o godz. 17:11

widzę bardzo perfekcyjnie opracowany artykuł który budzi wiele kontrowersji!
Piotr Orłowski dnia 19 maja 2017 o godz. 11:34

Poniżej rysunki ukrzyżowania – wszystkie z ery przedkonstantyńskiej.
Od lewej: fresk z I-II p.n.e. z Rzymu, Alkmilla graffito, Alexamenos graffito, medalion magiczny z Brtitsh Museum z ukrzyżowanym człowiekiem.
https://uploads.disquscdn.com/images/647bb1e47d8b3c65d7e2aac320d58cc4c6c6cc6830c13df19fcc43eca5c1f630.jpg

Proszę pokazać mi jakieś rysunki na poparcie tezy, że ukrzyżowanie odbywało się na pojedynczym pionowym palu (proszę pamiętać, że chodzi o ukrzyżowanie nie zaś nabijanie na pal jak np. w poniższym asyryjskim przykładzie).
https://uploads.disquscdn.com/images/cc1d1ca062a9fe9642ed25a2bc78afac84b994d1dc874bb9cbd076ea430a8cd0.jpg
- Jednooki dnia 19 maja 2017 o godz. 21:20
  
  patrząc na te skany mogę powiedzieć że na pewno nie przedstawiają ukrzyżowania Jezusa a zwłaszcza trzeci obrazek!! który wygląda bardziej na egipski mit o Anubisie. trzeci obrazek przypomina egipskiego boga śmierci Anubisa który ma oblicze/ głowę szakala!! więc ta postać nie może na 100% być Jezusem ponieważ Jezus nie miał łba szakala tylko ludzką głowę!! po drugie w ośmiokrotnym powiększeniu widać że postać z głową szakala jest przywiązana, a nie przybita gwoźdźmi do krzyża, a jak podaje katolicka Biblia Jezus został Przybity, a nie przywiązany to krzyża!!
  - Piotr Orłowski dnia 21 maja 2017 o godz. 00:02
    
    Niestety muszę pana zmartwic bo właśnie ten trzeci obrazek ma jakieś konotacje do Jezusa. Pan sobie poczyta o onolatrii a także o tym grafitti.
    - Jednooki dnia 24 maja 2017 o godz. 11:02
      
      po pierwsze nie jestem panem, nie lubię jak się do mnie mówi proszę pana! po drugie to co pisze onolatrii a także o tym grafitti w internecie nie może być uważane za wiarygodne źródło informacji podaj mi konkretne linki bo jak dla mnie te obrazki przedstawiają Anubisa bożka Egiptu, a nie Jezusa!!
- Grzegorz Kaszyński dnia 5 marca 2018 o godz. 17:53
  
  Tego rodzaju prośbę lepiej by było, gdyby skierował Pan do ikonografów, bo to jest ich dziedzina specjalizacji. Istnieją zaś różne wzmianki o stosowaniu takiej metody egzekucji (np. w ST). Ale nawet gdyby nie było dostępne żadne tego typu graficzne przedstawienie, wcale NIE MUSI TO WSKAZYWAĆ NA FAŁSZYWOŚĆ IDEI. Co więcej, nawet gdyby było dostępne, to takie świadectwo – samo w sobie – także NIE MUSIAŁBY DOWODZIĆ, ŻE JEZUS UMARŁ WŁAŚNIE W TAKI SPOSÓB. To tylko wskazywałoby na taką możliwość. Nic więcej.
Piotr Orłowski dnia 24 maja 2017 o godz. 10:59

Szkoda, że Autor artykułu nie odniósł się do poniższych przedstawień….
- Krzysztof Sykta dnia 3 czerwca 2017 o godz. 22:08
  
  zacytuję odpowiedź z innej dyskusji:
  
  Zachodzi pytanie, czy sławne sgrafitto z Palatynu, przedstawiające ukrzyżowanego osła i podpis 'Alexamenos czci swojego Boga’, pozostaje w związku z tą polemiką, najpierw antyżydowską, a później
  antychrześcijańską, czy też z częstym w owym czasie wśród gnostyków przedstawianiem bogów i archontów z oślą głową (Apokryfy Nowego Testamentu, Ewangelie apokryficzne TN KUL Lublin 1980, tom 1 str.84).
  
  Jeszcze inni wypowiadają się bardziej dobitnie: Pierwsze znane przedstawienie Ukrzyżowania z suppedaneum to tzw. krucyfiks szyderczy o niechrześcijańskim pochodzeniu z ok. 240 roku z
  Muzeum Narodowego w Rzymie.(…) Wyobrażenie to nie ma pochodzenia chrześcijańskiego (Krzyż Chrystusa. Od znaku i figury do symbolu i metafory Stanisław Kobielus, IW PAX, Warszawa 2000 str.118, 249)
  
  Inny autor, Andrzej Wypustek w swej książce podaje kilka reprodukcji z dzieła R.Wunscha, zawierających identyczną postać oślogłowca, jak ta znaleziona na Palatynie (s.154,155 i 244) (Magia antyczna Andrzej Wypustek, Ossolineum, Wrocław 2001, s.154)
  - Piotr Orłowski dnia 7 czerwca 2017 o godz. 18:14
    
    Panie Krzysztofie czy byłby Pan tak miły i przedstawił kilka (lub choć jeden) przykład częstego przedstawiania bogów z osła głową.
    Druga sprawa to Pan A. Wypustek neguje że jest to ośla głowa (z tego co kojarzę to on uważa że jest to głowa konia a sam artefakt ma magiczne znaczenie ale dla wyścigów zaprzegów).
- Grzegorz Kaszyński dnia 5 czerwca 2017 o godz. 12:48
  
  Jeśli chodzi o grafitti Aleksamenosa, epigrafik Bradley H. McLean uważa, że przedstawia „Chrystusa lub Anubisa, szakalogłowego boga egipskiego” (An Introduction to Greek Epigraphy of the Hellenistic and Roman Periods from Alexander the Great down to the Reign of Constantine (323 p.n.e.-337 n.e.), University of Michigan, 2002, s. 208). A John D. Parsons, w książce Non-Christian Cross na s. 36-39 (link do niej jest w moim artykule) argumentuje przeciwko jego chrześcijańskiej interpretacji. Jeśli zechciałby Pan kiedyś zerknąć na rzeczywisty obraz tego grafitti (łatwo dostępny w Internecie), a nie na czarno-białe reprodukcje, dostrzeże Pan, że ukazana na niej osoba ma przywiązane do sznura ramiona (przynajmniej lewe ramię), które zwisają w pewnej odległości pod belką poprzeczną. Jeśli badacze poprawnie interpretują ten szczegół, to zdaje się wykluczać pogląd, że mamy tu scenę ukrzyżowania Jezusa. Amulet z British Museum (nr inw. MME 1986.05-01.1) również ma tę samą cechę i wedle pewnych badaczy jest to raczej scena powieszenia zwłok, a nie ukrzyżowania żywego człowieka.
  
  Innym problemem jest to, że wśród badaczy – nawet zwolenników krzyża – toczą się spory co do czasu ich powstania i nie wszyscy lokują je na I wiek n.e. Jeśli nie pochodzą one z I wieku, to nie mogą mieć przechyłowego znaczenia w kwestii przypisania słowu σταυρός znaczenia „krzyż”. Ale nawet gdyby datowanie pewnych znaków interpretowanych jako krzyż na I wiek n.e. było trafne, wciąż nie można by było mieć pewności, że stoją za nimi pierwsi chrześcijanie, bo przecież znak krzyża już od wielu wieków był w użyciu u ludów pogańskich. Ich związek z chrześcijanami mógłby być trudny do udowodnienia. A zatem nie można oczekiwać, że staranni tłumacze będą kierować się odkryciami, które mają niepewną wymowę lub nie mają żadnego związku z Jezusem.
  
  Poza tym, proszę nie zapominać o generyczności słowa σταυρός i przykładu o samochodzie z mojego artykułu.
- Grzegorz Kaszyński dnia 5 czerwca 2017 o godz. 12:49
  
  Zapewniam Pana, że tłumacze Biblii żywo interesują się głosem archeologii. Np. norweski emer. prof. Rolf J. Furuli (University of Oslo) w swej znakomitej książce o tłumaczeniu Biblii, w Ekskursie o słowie σταυρός, wyraźnie zaznacza, że wśród 3 czynników, które może rozważyć tłumacz szukający najlepszego docelowego odpowiednika, jest: „(3) rozważenie świadectwa archeologicznego i historycznego” (Role Theology: 2011: 84). Na s. 85-86 omawia on znaczenie odkrycia z groty Giw’at Ha-Miwtar (1968), po czym konkluduje:
  
  Możemy zatem wyciągnąć wniosek, że jeśli chodzi o kształt narzędzia, do którego przybito tego człowieka, jego pozycję oraz sposób przybicia, to nie da się tutaj powiedzieć nic pewnego. Dlatego odkrycie to nie rzuca światła na sposób, w jaki zadano śmierć Jezusowi.
  
  Jak Pan widzi pewni tłumacze nie podzielają popularnej interpretacji tych znalezisk po bliższej analizie tematu, a nie z racji niedoinformowania. Innym przykładem może być tłumacz dr Daniel Merrick, co do którego w artykule zaznaczyłem, że jest „znawcą ikonografii”.
- Grzegorz Kaszyński dnia 25 stycznia 2018 o godz. 19:51
  
  Informacja dla internautów: Kwestię tych przedstawień przedyskutowałem szerzej z P. Piotrem Orłowskim w prywatnej korespondencji. Moja główna teza jest taka: one niekoniecznie przedstawiają ukrzyżowanie Jezusa. Gdyby nawet założyć, że przedstawiają Jezusa, mogą one wyrażać jedynie czyjeś przekonania RELIGIJNE, niekoniecznie fakty. Jeśli ktoś wyraża kategoryczne twierdzenia, to jest to tylko jego prywatna opinia, a nie głos nauki. Głos nauki bynajmniej nie jest spójny.
Sylwia Dylewska dnia 30 maja 2017 o godz. 17:43

Podoba mi się artykuł, ale bardzo mnie razi ten „język gotycki” (nie ma czegoś takiego). Goci mówili po gocku 😉
- Grzegorz Kaszyński dnia 1 czerwca 2017 o godz. 14:23
  
  Serdecznie dziękuję za to sprostowanie (skonsultowałem się tutaj z prof. Miodkiem)
Grzegorz Kaszyński dnia 1 czerwca 2017 o godz. 13:13

Do P. Piotra Orłowskiego i Grzegorza Marcholta:

Proszę o kontakt emailowy. Adres do mnie jest w przypisie nr 23.
Grzegorz Kaszyński dnia 5 czerwca 2017 o godz. 12:42

W swoim artykule celowo przywołałem uczonych i tłumaczy z różnych wyznań, a także tłumacza bezwyznaniowego (Oun J. Kwon). Ma to pokazać czytelnikom, że pogląd jakoby NT-owe słowo stauros znaczyło „krzyż” nie jest rysem tylko jakiegoś jednego wyznania (Świadków Jehowy). Skoro tłumacze z różnych wyznań chrześcijańskich odchodzą od przypisywania słowu stauros znaczenia „krzyż”, oznacza to, że najwyraźniej za tą decyzją nie może stać motywacja prowyznaniowa, lecz głównie względy językoznawcze. Ta nowa tendencja w translatologii pokazuje, że pogląd jakoby stauros miało w NT wyłączne znaczenie „krzyż”, nie opiera się na solidnych podstawach (przynajmniej w oczach ponad 100 tłumaczy).

W tłumaczeniu Biblii ważną rolę odgrywa to, czy podawane znaczenie ma leksykalne umocowanie. Czy ten warunek jest spełniony? Jak najbardziej. Powołałem się przecież na leksykon Liddella-Scotta i konkordancję Knocha. Nie można więc uważać, że inne słowa niż „krzyż” w NT nie ma leksykalnej legitymacji.

Jeśli ktoś nie zgadza się np. z ekspertyzą Liddella-Scotta, to powinien najpierw wykazać dlaczego jest ona niemiarodajna. Sądzę, że bagatelizowanie ich ekspertyzy, bez podania powodu, to rodzaj irracjonalnego uprzedzenia do innych znaczeń niż „krzyż”. Idąc tokiem rozumowania krytyków, należałoby nie tylko zakwestionować leksykalną treść tych dzieł (i innych), na których opiera swój osąd translacyjny co najmniej 178 tłumaczy, ale też wymienione dzieła postrzegać nie jako opracowania naukowe, lecz wyznaniowe. Czy to nie byłoby już przeszarżowaniem?

Fakt, że tłumacze o tak zróżnicowanym światopoglądzie uważają, że stauros nie ma tylko i wyłącznie znaczenia „krzyż” w NT nie wskazuje na tendencyjność. Wręcz przeciwnie – wskazuje to na BEZSTRONNOŚĆ wniosku. Bez większego znaczenia jest tutaj okoliczność, ilu tłumaczy z danego wyznania postanowiła nie używać w swym przekładzie NT termin „krzyż”. Istotne jest to, czy istnieje reprezentant danego wyznania podzielający inną opinię niż ortodoksyjną.

Nie zgadzam się milczącym założeniem, które w uproszczeniu brzmi „nauka=krzyż”. Współczesny consensus naukowy w tej sprawie opiera się na tradycji, co przyznał prof. teologii Johan P. Lange – zwolennik krzyża poprzecznego.
- Piotr Orłowski dnia 8 czerwca 2017 o godz. 20:27
  
  Przyznaję, że lekko jestem skonsternowany: chodzi mi tylko o to że istnieją dowody materialne w postaci graffiti lub fresków pokazujące sposób „krzyżowania”. Dla tej sprawy jest drugorzędne czy na graffiti Aleksamenosa jest przedstawiony Jezus czy też nie. Mamy kilka niezależnych od siebie przedstawień ukrzyżowania, dlatego uważam, że aby przeprowadzić poważny wywód na temat „czy to pal czy to krzyż” należy choćby się zmierzyć z tymi dowodami, a nie przechodzić obok nich w milczeniu.
  A teraz kwestia graffiti z Palatynu: wystarczy sobie zadać pytanie co ludzie malują, ryją na murach – tak jak dziś, tak pewnie i na początku naszej ery – hasła, rysunki które mają komuś dopiec, kogoś ośmieszyć. Odwoływałem się tu już do artykułu prof. Pawła Janiszewskiego „Czciciele osła” (zapewne znanego i Panu), gdzie jest mowa jest też o tym, że osioł na początku naszej ery nie był mocno cenionym zwierzęciem. Dlatego uważam, że jest to satyra na chrześcijaństwo.
  Przy okazji czy mógłby Pan opisać jak wg „słupników” miała by wyglądać taka egzekucja. Jak delikwent miał być do słupa przymocowany?
  - Grzegorz Kaszyński dnia 10 marca 2018 o godz. 15:18
    
    Wszelkie BEZPIECZNE dane opisowe w sprawie egzekucji Jezusa są w Ewangeliach. Niestety ich cechą jest ogólnikowość i niejednoznaczność. Chociaż jakiś szczegół w jednej Ewangelii – sam w sobie – może wydawać się, że coś determinuje, to jednak uwzględnienie danych z pozostałych Ewangelii może tonować jednoznaczną wymowę takiego szczegółu.
    
    Mamy za małą ilość szczegółów, aby na ich podstawie jednoznacznie twierdzić, że jakiś określony układ/konfiguracja skazańca jest absolutnie poprawny. Nawet przedstawienia Jezusa konającego na pojedynczym palu/słupie zawsze mogą w pewnych szczegółach być/okazać się błędne, np. czy jego jedna ręka była ułożona na drugiej ręce (lewa na prawej czy prawa na lewej) i przybita jednym gwoździem lub czy jedna stopa była ułożona na drugiej stopie i przybita jednym gwoździem. Takie szczegóły na ilustracjach Jezusa konającego na jednym palu/słupie nie są manifestacją stricte naukowych ustaleń. To są tylko artystyczne obrazy i nie należy przykładać nadmiernej uwagi do szczegółów ukazywanych na takich ilustracjach.
Grzegorz Kaszyński dnia 6 czerwca 2017 o godz. 12:00

Do P. Grzegorz Marcholta (głównie):

Gdyby słowo „krzyż” poprawnie określało to, co niósł Jezus/Szymon, rodzi to trudny problem: nie jest możliwe fizycznie, aby przeniósł on dwie ciężkie belki z pretorium na Golgotę i taki wniosek nie wynika z teologii, lecz z „logiki” (G. Samuelsson, Crucixion in Antiquity, s. 245). A jeśli Jezus/Szymon istotnie niósł tylko patibulum, to Ewangeliści opisując je słowem stauros wyraźnie pokazują, co semantycznie obejmuje to słowo, mianowicie jedną belkę! Jest to okoliczność, którą zdają się zaklinać zwolennicy używania słowa „krzyż” w NT, a nie powinni, bo to nie jest banalny szczegół, lecz bardzo istotna wskazówka dla lingwistów zajmujących się ustalaniem semantyki słów. Jeżeli w jakimś słowniku czy leksykonie nie przypisuje się słowu stauros takiego odpowiednika, które oznacza jakiś jeden drewniany przedmiot, to takie dzieło nie mówi prawdy/całej prawdy o semantyce stauros. A zatem słowo „pal” / „słup” / „belka” ma rację bytu w NT, przynajmniej w Mt 27:32; Mk 15:21; Łk 23:26 i Jn 19:17. Mówienie więc o wczytywaniu teologii świadczy o nierozumieniu i zbywaniu logicznych argumentów przemawiających przeciwko rozumieniu słowa stauros jako „krzyż” i zamykaniu oczu na fakt, że nawet w teologicznych słownikach przypisuje się słowu stauros znaczenie „pal”.

Osobiście zalecam ostrożność przy formułowaniu zarzutu tendencyjności. Przede wszystkim zarzut tendencyjności, aby mógł być zasadny, musi spełniać określone kryteria. Wielu ludzi o tym nie wie, dlatego na wielu forach internetowych i pismach wyznaniowych jest on nader często pochopnie stawiany. TENDENCYJNOŚCI nie można określać na podstawie relacji do ortodoksyjnych wierzeń. Jeśli jakiś sposób tłumaczenia nie jest zgodny z tradycyjnymi wierzeniami akceptowanymi przez większość, nie jest tendencyjny na „dzień dobry”. Tendencyjność należy oceniać w sferze języka, czyli każdy przekład tekstu biblijnego, który narusza standardowe zasady translacyjne lub reguły lingwistyczne, jest tendencyjny.
Adam Bögner dnia 28 sierpnia 2017 o godz. 15:55

Ezdrasz 6:11 („O ile ktos przekroczy ten rozkaz, to z domu jego wyrwana bedzie belka, a on zawisnie do niej przybity…”. BT) ma w LXX „drewniany slup” (Popowski). W hebrajskim masz „Drzewo z jego domu”, czyli „Ec min bejtecha”. (Ec spotykasz czesto, gdy mowa o Drzewie Zycia, czyli o Ec Chajim). Naturalnie, w LXX masz slowo „xylon” w miejscu „slupa” i „belki”. NASTEPNIE: Estera 7:9-10 („Oto drzewo, ktore postawil Aman dla Mardocheusza…” (…) „I powieszono Amana na drzewie…”. BT) ma w LXX Popowskiego szerzej, niz w BT: „Bugathan, jeden z eunuchow, odezwal sie do krola: „Nawet pal przygotowal Aman dla Mardocheusza, ktory opowiadal sie za krolem. I stoi juz ten slup piecdziesieciolokciowy na posiadlosci Amana”. Wtedy krol wydal rozkaz: „Niech on zostanie na nim powieszony”. I zostal Aman powieszony na drzewie, ktore przygotowal dla Mardocheusza. Wtedy ukoil sie gniew krola”. Grecki text LXX ma, odpowiednio, trzykrotnie formy od „xylos” (xylon, xylou). Masorecki hebrajski ma znowu „Ec”, czyli drzewo. WNIOSEK: Popowski kpi sobie ze Swiadkow Jehowy, tlumaczac jedno i to samo slowo „xylos” w trojsposob – na „pal”, na „slup” i na „drzewo”. Tekst hebrajski ma po prostu „drzewo”, bo… „przeklety kto zawisnie na drzewie”, jak stoi w Torze u Mojzesza. WEZ BELKE z drzwi, podpierajaca strop nad wejsciem, a zobaczysz cos w rodzaju podkladu kolejowego. Sprobuj taki podklad kolejowy udzwignac i poniesc 1000 krokow. Najgorsze, ze wszystkie rzymskie relacje o krzyzowaniu maja wlasnie crux, a nie jakies tam slupy w zapisach. Takim sposobem, mozesz niesc belke, ale zawisnac na krzyzu, tak jak ten biedny Zyd, ktorego pozostalosci z czasow rzymskich znaleziono paredziesiat lat temu w ziemi Izraela. Ale, wcale nie musze miec racji 🙂 Piotr Dabrowski
Adam Bögner dnia 28 sierpnia 2017 o godz. 16:00

Xylos sie niesie. Podchodzi sie z tym xylosem do staurosa. Przybijaja delikwenta do xylosa i wciagala na wbity w ziemie stauros. Rzecz wydaje sie prosta. Stauros dopiero w parze z xylosem tworza CRUX 🙂
- Grzegorz Kaszyński dnia 20 stycznia 2018 o godz. 19:22
  
  Drogi Adamie! To, co niósł Jezus/Szymon na Golgotę, Ewangeliści nie określili słowem xylon, lecz stauros. Oznacza to, że Twój wniosek jest błędny (przy całym szacunku dla Twojej inteligencji, wiedzy i godności osobistej).
  
  W sprawie znaczenia słowa „ksylon” w NT żydowski tłumacz David Stern w komentarzu do Dz 5:30 napisał:
  
  https://uploads.disquscdn.com/images/ad11be1e15ebeef9c508c8700db7af4432b41d8236472961a006287697727e49.png
Grzegorz Kaszyński dnia 23 grudnia 2017 o godz. 19:40

Uaktualnienie danych statystycznych:

Na chwilę obecną – wedle mojej niepełnej wiedzy – istnieje przynajmniej 70 całkowicie bezkrzyżowych przekładów NT i 140 częściowo, przy czym 16 z nich to przekłady KATOLICKIE:

A. F. Mendiola 2009 (wyd.15), L. A. Schökel 2008, B. Hurault 2002, E. M. Nieto 1988, J. Mateos 1975, Einheitsübersetzung der Heiligen Schrift: Das Neue Testament 1972 (wyd.1), J. L. Lilly 1954, P. Schindler 1953, J. M. Bover – F. C. Burgos 1947, R. A. Knox 1946, E. N. Foster – A. Colunga 1944, F. S. S. Miguel 1820, F. Ximenez 1796, W. A. Vloten 1795, S. Mutschelle 1789, G. B. Jona 1668.
Adam Bögner dnia 21 stycznia 2018 o godz. 09:53

Autorzy calunu turynskiego najwyrazniej przewidzieli nasza dyskusje, co do znaczenia pojec typu „drzewo”, „belka” i „slup”. Osoba przedstawiona na calunie nosi slady po ciezkiej belce, niesionej na plecach, z rozciagnietymi ramionami, przymocowanymi do niej na obu jej koncach. Czemu badacze calunu uznali, ze sa to slady niesienia tej belki, a nie slady powolnego umierania na krzyzu, nie pamietam. Domyslam sie, ze slady po zwisaniu i probach bolesnego lapania oddechu, poprzez podnoszenie sie ofiary na powbijanych w stopy i dlonie gwozdziach, wygladaja inaczej, niz te, ktore pozostawila niesiona belka. Jesli to, co ofiara niosla na sobie nazwiemy „stauros”, a nawet mowimy, ze na tym „stauros” dopelnila sie meczenska smierc, to pozostaje nam „xylon”. To, ile setek tych, ktorzy sie temu znakowi jeszcze sprzeciwiac beda, jeszcze sie pojawi, nie ma najmniejszego znaczenia dla prob rozwiazania problemu. Rzucanie kamieniami w krzyz, w roku 1638, przez podstawionego przez inkwizycje ucznia Akademii Rakowskiej sprawilo, ze nasz krol nakazal likwidacje naszego najswiatlejszego osrodka edukacyjnego wszechczasow. Usuwanie krzyza z urzedow, szkol czy sejmow i sejmikow wywoluje podobne konwulsje w narodzie. Twierdzenie, jakobysmy na Golgocie mieli wylacznie z narzedziem egzekucji o nazwie „stauros” do czynienia, z pomijaniem niemniej w NT obecnego slowa „xylon”, moze prowadzic do kolejnych prob poprawiania Biblii tak, by pasowala do wyobrarzen nastepujacych po sobie pokolen tlumaczy. Textus Receptus nam nie pasuje, wiec mamy wersje oczyszczona z nalecialosci po prawoslawnych i katolickich skrybach. Teraz oczyszczamy NT z krzyza. Po nas przyjda jeszcze swiatlejsi, ktorzy oczyszcza NT z Jezusa. Prosze zatem o dyskusje rzeczywista, nie pozorowana setkami przypisow, powolujacych sie na autorow, ktorzy nie mieli nawet tej inteligencji, ktora powyzej przypisalem autorom turynskiego calunu.
- Grzegorz Kaszyński dnia 21 stycznia 2018 o godz. 16:58
  
  Dziękuję za kolejny komentarz. Drogi Adamie, temat Całunu Turyńskiego nie rzuca żadnego światła w temacie semantyki stauros oraz ksylon. Dlaczego? Należy odnosić się z wielkim sceptycyzmem do przekonania, że znajduje się na nim obraz Jezusa z Nazaretu i że pochodzi z I wieku.
  
  Najbardziej druzgocące świadectwo przeciw autentyczności tego całunu stanowi… Nowy Testament. Chodzi o to, że NT-owe opisy pogrzebu Chrystusa stoją w niezgodzie z tym, co widzimy na Całunie Turyńskim. (1) W Jana 20:6,7 czytamy o Piotrze, że „ujrzał leżące bandaże (τα ὀθονια – l. mn., co część przekładów oddaje: „płótna”, Romaniuk / „płócienne pasy”, Popowski), a także chustę, która była na jego głowie”. Tymczasem na Całunie Turyńskim obraz twarzy znajduje się na tym samym kawałku płótna, co reszta ciała (por. Jana 19:40). Znaczące jest też to, że Jan (czy pozostali Ewangeliści) nie użyli w opisie szat pogrzebowych Jezusa słowa „kalutto” (1Krl 19:13) ani „periballo” (Rdz 38:14), które w LXX odnoszą się do materiału, który opisuje słowo całun. (2) Jeśli na Całunie Turyński mamy obraz Jezusa, wtedy ciało Jezusa nie mogło być umyte i namaszczone wonnościami przed złożeniem do grobu. Opisy ewangeliczne nie mówią wprost o umyciu zwłok Jezusa, ale mówią wprost o namaszczeniu olejkami, które chyba nie wcierano na poranione i brudne zwłoki. Z Dz 9:37 wynika, że mycie ciał stanowiło integralną część żydowskiego sposobu grzebania zwłok. Z Miszny Szabbat 33:5 wynika nawet, że zwłoki można było myć i namaszczać w sabat. Więcej na ten temat można znaleźć np. w Josh McDowell – Don Steward, Odpowiedzi na trudne pytania, Kraków 1988, s. 193-211.
  
  Materiał zawarty w moim artykule, zwłaszcza w wersjach późniejszych, jest całkowicie merytoryczny. Zawiera wypowiedzi 2 leksykografów (Knoch, Bullinger), wypowiedzi kilku tłumaczy Biblii (Merrick, Roth), archeologa (Snyder) i historyków sztuki (Flinn, Jensen). Zawiera nawet opinie zwolenników krzyża, którzy twierdzą, że powszechne przekonanie o krzyżu opiera się na „tradycji” (Lange) lub szczerze przyznają, że „nie ma na to dowodów” (McCoy). Dość istotny jest też głos Gunnara Samuelssona ze względu na jego szerokie i długoletnie badania zwieńczone pracą doktorską o semantyce stauros. Promotor Samuelssona oświadczył, że jeśli ma on rację, to należy zrewidować prawie wszystkie słowniki i leksykony. Takich konstatacji nie wydają mało inteligentni ludzie. Ważną okolicznością jest to, że przekonanie o tym, że stauros nie oznacza w NT, zaczął znajdować akceptację u tłumaczy o zróżnicowanym światopoglądzie, włącznie z katolickimi. To jest istota sprawy, a nie kwestia takiej czy innej ilości przypisów w moim artykule. A zatem Twoja prośba o ‘niepozorowanie dyskusji’ jest dla mnie niezrozumiała i nie ma rzeczowej bazy (przy całym szacunku i sympatii dla Ciebie).
Adam Bögner dnia 21 stycznia 2018 o godz. 23:09

Grzegorzu, toz ja nie pisze, jakoby moim zdaniem calun turynski byl dzielem zmartwychwstalego Pana, lecz jedynie wspominam jakichs tam anonimowych autorow tego dziela, ktorzy byli dosc blyskotliwi, by pozostawic na plotnie slady nie tylko po biczowaniach, biciu i upadkach, ale i slad niesionej belki plus slad powolnego umierana w pozycji zwisajacej na poziomo zawieszonej belce. Podziwiam blyskotliwosc autorow, ktorej moglby im pozazdroscic niejeden artysta-malarz katolickich kosciolow, ze Leonarda da Vinci nie wspomne.
Co do kwestii stauros/xylon/crux, to – akceptujac zasadnosc Twoich wywodow – odwolalbym sie jeszcze do swiadectwa kosciolow bliskowschodnich w tej sprawie. Niech to beda koscioly wywodzace sie ze starozytnosci, ktorym nowinki rzymskie casarza Konstantyna i jego nastepcow niewiele mowily – koscioly etiopski, ormianski, gruzinski i aramejski. Pomine to, ze roznie i jakze odmiennie od nas ustosunkowuja sie do dogmatu trynitarnego i do kwestii usuniecia Imienia Bozego z Nowego Testamentu. Skupiajac nasza uwage wylacznie na kwestii ich stanowiska w sprawie krzyza, dojdziemy do niepokojacego wniosku, ze bezkrzyzowe przeklady Nowego Testamentu nie sa tym kosciolom w ogole znane… Co zrobimy z tym fantem?
- Grzegorz Kaszyński dnia 23 stycznia 2018 o godz. 20:56
  
  Dziękuję za kolejny wpis. Niezależnie od tego kto jest autorem Całunu Turyńskiego, badania metodą radiowęglową, które przeprowadzono w 1988 roku w 3 renomowanych laboratoriach (w Szwajcarii, Anglii i USA) wskazują, że pochodzi z XIV wieku, a więc ma ma on ŚREDNIOWIECZNE korzenie. Anastasia Ballestrera, ówczesny arcybiskup Turynu, uznał to datowanie za wiarogodne. Kolejny arcybp Turynu – Giovani Saldarini – oznajmił: „Nie możemy twierdzić, że podobizna ta jest podobizną Chrystusa zdjętego z krzyża”. New Catholic Encyclopedia podaje: „Źródła z pierwszych wieków ery chrześcijańskiej milczą o istnieniu całunu”. Skoro Całun Turyński nie ukazuje autentycznej podobizny Jezusa, to wszelkie argumenty na nim oparte nie mają żadnego znaczenia w naukowej dyskusji o semantyce, jaką miało słowo stauros w I wieku. Innymi słowy, wszelkie argumenty oparte na falsyfikatach są całkowicie bezwartościowe w dziedzinie badań lingwistycznych.
- Grzegorz Kaszyński dnia 23 stycznia 2018 o godz. 21:05
  
  Co do „świadectw kościołów bliskowschodnich”, ten głos niestety nie ma wartości w badaniach lingwistycznych. Lingwistyka, jak doskonale wiesz, nie powinna być mieszana z poglądami teologicznymi, które często niestety traktuje się tak, jakby to były fakty historyczne. Widzę natomiast pewną wartość w zbadaniu sytuacji w przekładach NT w tych językach, którymi władano w wymienionych przez Ciebie regionach. Ale i tak takie świadectwo nie będzie determinować znaczenia stauros, jakie miało ono w I wieku, jeśli najstarsze przekłady z tych kościołów pochodzą dajmy na to od IV wieku wzwyż. Ono dałoby nam wgląd w sytuację semantyczną panującą w danym okresie.
  
  Każdy badacz poszukujący właściwej semantyki słów powinien wiedzieć, że należy ją ustalać przede wszystkim w oparciu o dane z tego okresu, w którym dane słowo zostało
  wypowiedziane lub spisane (w lingwistyce istnieje tu odpowiednie pojęcie „speech time” – „moment mówienia”). Każde inne podejście będzie się cechowało większym potencjalnym ryzykiem błędu i może tu wchodzić w grę anachronizacja semantyki. J. de Waard i E. Nida przestrzegali przed wprowadzaniem do Biblii anachronizmów: „Musimy nie tylko unikać odchodzenia od tekstu, ale ważne jest również to, aby nie wczytywać do Nowego Testamentu stanowisk doktrynalnych, które rozwinięto w późniejszych czasach” (From One Language to Another, 1986, s. 177). Metoda synchronicznej analizy słowa (analizy znaczenia słowa w dokumentach z tego samego okresu) jest ważniejsza od diachronicznej analizy słowa (analizy znaczenia słowa na przestrzeni czasu).
  
  Zauważ, proszę, że mój artykuł zawiera fotokopie pokazujące sytuację w Mt 27 w języku koptyjskim (dialekcie bohairyckim). Tym dialektem władali Koptowie żyjący w płn. części Egiptu. Tłumacz(e) tego przekładu z III/IV wieku oddali gr. stauros na dwa sposoby: w Mt 27:32 jako CTAVPOC, natomiast w 27:40,42 jako ΠΙЩЄ, które prof. Horner oddał słowem „drzewo” (tree). To dziwne – jeśli przyjąć założenie, że słowo stauros w NT już od I wieku miało znaczenie „krzyż”. W II, III i IV wieku kursował RELIGIJNY pogląd, że Jezusowy stauros to krzyż, ale trudno powiedzieć, czy był powszechnie akceptowany, a przede wszystkim czy takie rzeczywiście było jego OBIEKTYWNE znaczenie w I wieku. Pewną wskazówkę o znaczeniu stauros w IV wieku mamy w leksykonie Hezychiusza z IV wieku, gdzie czytamy:
  
  STAUROI . . . oi καταπεπηγότες σκόλοπες, χάρακες, και πάντα τά έστώτα ξύλα ἀπὀ τοῦ ἑστάναι
  „firmly planted poles, stakes, and all [poles of] wood which stands” (tłum. G. Samuelsson)
  
  https://uploads.disquscdn.com/images/299574a5f25b4f368420a56ae0d0facd88c35752e54afa87b0dd7e2475ff8de9.png
  
  Mauricius Schmidt /wyd./, Hesychii Alexandrini Lexicon, Jena 1867, kol. 1387.
  
  Co do języków z innych regionów (Armenia, Gruzja), jeśli masz dostęp do starożytnych przekładów NT, czy raczej przekładów tych języków, prześlij mi je lub podaj do nich linki. Zbadam temat i wtedy wypowiem się. Nie jestem bowiem zwolennikiem stawiania tez intuicyjnych, raczej wolę wyciągać wnioski po zbadaniu tematu. Ale NAWET GDYBY występował w nich jeden termin o ewidentnym znaczeniu „krzyż”, to tutaj duże znaczenie miałaby data powstania przekładu. Obawiam się jednak, że nie mamy z tych regionów przekładów sprzed IV wieku. A zatem argument budowany na tych przekładach, choć mógłby stanowić pozytywne świadectwo na rzecz słowa „krzyż”, mimo to nie będzie miał przechyłowego znaczenia, bo taką sytuację równie dobrze może tłumaczyć okoliczność, iż w IV wieku dość szeroko lub powszechnie akceptowano „trawestację” słowa stauros, jak twierdzi leksykograf Vine. Innymi słowy, taki „fant” nie byłby ambarasujący dla badaczy opowiadających się za rozumieniem słowa stauros jako „pal/słup” w NT.
Grzegorz Kaszyński dnia 24 stycznia 2018 o godz. 17:25

Podobnie jak dr Gunnar Samuelsson, nie podzielam Pana niskiego zdania o stanowisku Świadków Jehowy w sprawie semantyki stauros. Samuelsson, analizował problematykę krzyżowania z filologicznym podejściem i jego zdaniem takie rozumienie semantyki stauros jest „najwyraźniej poprawne”.

https://uploads.disquscdn.com/images/32e45f552060843ee9289a2d336da82d5c2a0ae93238b10dfda847ee2d88c19b.jpg
- Grzegorz Kaszyński dnia 24 stycznia 2018 o godz. 17:28
  
  JEHOCHANAN Z GROTY Giw’at Ha-Miwtar. Uważa się, że znalezione w 1968 roku w grocie Giw’at Ha-Miwtar w Jerozolimie kości Jehochanana, syna Chaggoli, stanowią dowód praktykowania ukrzyżowania w Judei w I wieku n.e. Według interpretacji dra Nico Haasa to znalezisko ukazuje dwie pięty przybite do pala i ramiona człowieka przybitego do belki poprzecznej (N. Haas, „Antropological Observations on the Skeletal Remains from Giv’at Ha-Mivtar”, Israel Exploration Journal, Vol. 20, Nr 1-2/1970, s. 38-59).
  
  15 lat później interpretację Haasa zakwestionował Joseph Zias i Eliezer Sekeles. Na temat wniosków Haasa napisali:
  
  VIII. Kiedy się uwzględni nowe dane, wtedy staje się rzeczą jasną, że zarówno wstępna, jak i końcowa rekonstrukcja ukrzyżowania (…), jest ze względów technicznych i anatomicznych nie do przyjęcia. (…) nie znaleźliśmy żadnych pozostałości po kości lewej stopy (…) (s. 25).
  Brak śladów obrażeń na kościach przedramienia i śródręcza zdaje się wskazywać na to, że ręce skazańca były przywiązane, a nie przybite do krzyża (s. 26) (Zias – Sekeles, „The Crucified Man from Giv‘at ha-Mivtar: A Reappraisal [Ukrzyżowany człowiek z Giw’at ha-Miwtar: Ponowna ocena]”, Israel Exploration Journal, Vol. 35, Nr 1/1985, s. 22-27, https://docmh.com/download/documents/israel-exp-journal-the-crucified-man-1-pdf-crucifixion).
  
  Po ponownym przebadaniu pierwszych danych (zdjęć, szkiców i rentgenogramów znalezionych kości) ustalili oni, że (1) gwóźdź był krótszy, niż orzekł Haas (wg. Haasa: 17-18 cm, wg. Ziasa: 11,5 cm), nie mógł więc przebić obu pięt i utkwić w drewnie. (2) Nie było żadnej kości drugiej stopy, co oznacza, że gwóźdź przebił tylko jedną piętę. (3) Niektóre fragmenty kości pochodziły… od kogoś zupełnie innego. (4) A zadrapanie na kości ręki nie stanowiło przekonującego dowodu przybicia do poprzecznej belki (J. Zias, „Crucifixion in Antiquity: The Antropological Evidence”, http://www.joezias.com/CrucifixionAntiquity.html).
  
  18 lat później interpretację Haasa zakwestionował też Yigael Yadin („Epigraphy and Crucifixion”, Israel Exploration Journal, Vol. 23, 1973, s. 18-22).
  
  Można zatem wyciągnąć wniosek, że jeśli chodzi o kształt narzędzia, do którego przybito tego człowieka, jego pozycję oraz sposób przybicia, to nie da się tutaj powiedzieć nic pewnego, dlatego odkrycie to nie rzuca światła na sposób, w jaki zadano śmierć Jezusowi.
  - Grzegorz Kaszyński dnia 24 stycznia 2018 o godz. 17:36
    
    Co do Flawiusza, jego dzieło WŻ mam w domu od wielu lat. Podane przez Pana dwa miejsca z WŻ (w polskim przekładzie) mówią o „ukrzyżowaniu”. Ale co jeśli tutaj polski przekład jest błędny i oryginalna grecka terminologia niekoniecznie ma takie znaczenie? Flawiusz (WŻ, ks. XVII, x, 10 [295]) podaje, że rzymski generał Warus powiesił (stauroō) 2000 buntowników. Powieszenie tak wielu osób na drzewach lub słupach jest nie lada wysiłkiem i nie ma żadnych podstaw by sądzić, że żołnierze mieli dodatkowe zadanie umieszczania belki poprzecznej na każdym słupie. Flawiusz, opisując zburzenie Jerozolimy w 70 r. n.e., napisał: „Zionąc złością i nienawiścią, żołnierze nawet dla zabawy przybijali pochwyconych do krzyża w różnych położeniach, a było ich tak wielu, że miejsca brakowało na krzyże [stauroi – l. mn. słowa staurós], a krzyżów do rozpinania ciał”. Należałoby przyjąć, że ze względów ekonomicznych żołnierze użyli po jednej belce, a nie po dwie, na każdą ofiarę, gdyż – jak zaznacza sam Flawiusz – nie było tam wystarczającej ilości stauroi, aby przybić do nich aż tylu ludzi. W moim artykule napisałem (przypis nr 4 w wersji PDF):
    
    „Ceremoniał niesienia drewnianego przedmiotu przez skazańca ma poświadczenie w rzymskich źródłach z I wieku n.e. Jednakże co do dokładnej techniki egzekucji i pozycji w jakiej umierał skazaniec, Martin Hengel, który gruntownie badał to zagadnienie, napisał: „Nawet w cesarstwie rzymskim, gdzie można powiedzieć, że istniał swego rodzaju „standard” co do przebiegu egzekucji (…), to jej forma mogła być znacznie zróżnicowana: ukrzyżowanie było karą, w której pełne ujście znajdował kaprys i sadyzm egzekutorów. A zatem wszelkie próby podania precyzyjnego opisu ukrzyżowania w kategoriach archeologicznych są daremne, bo oprawca mógł dokonać egzekucji w najrozmaitszy sposób” (M. Hengel, Crucifixion in the Ancient World and the Folly of the Message of the Cross, 1977, s. 25, http://en.booksee.org/book/1053690). Gunnar Samuelsson uważa nawet, że „w starożytnym świecie nie było ogólnej metody krzyżowania, ani w ziemi izraelskiej, ani w czasach Jezusa. Dlatego istnieje obawa, że powyższe żywe opisy [współczesne naukowe opisy ukrzyżowania Jezusa] są zwykłymi spekulacjami” (Crucifixion In Antiquity, 2011, s. 294).
    
    DLA JASNOŚCI: Osobiście wcale nie uważam, że Rzymianie w I wieku nigdy nikogo nie krzyżowali na dwóch belkach. Uważam, że założenie, że była to norma jest polemiczne. Badacze wyrażają tutaj różne stanowisko:
    
    • „często, ale w każdym razie nie zawsze” [often, but by no means always] (The Interpreter’s Dictionary of the Bible, t. 1, 1962, s. 745)
    • „często [at times] był to tylko pionowy pal” (The Anchor Bible Dictionary, t. 1, 1977, s. 1208)
    • „czasami” [sometimes] (Harper’s Bible Dictionary, hasło „Cross”, 1996)
    • „czasami, ale rzadko” [sometimes, but rarely] (Little Watchman Translation of the New Testament, 2014, str. przedostatnia)
    
    Co ciekawe, tam gdzie LXX używa słowo „ksylon”, Flawiusz używa słowo „stauros” (jako tłumaczenie hebr. ‘ec). Wspomnianą w Est 7:9 egzekucję określił czasownikiem „stauroō”. W przypadku zaś komentarza do Rdz 40:19 (powieszenie przełożonego piekarzy), Flawiusz hebr. ‘ec oddał słowem „ksylon” i użył też czasownika „anastaurothenta”. Inny przykład: w 1Krn 10:10 czytamy, że Filistyni „PRZYMOCOWALI [תקעו] jego czaszkę [Saula] w domu Dagona”. Flawiusz, komentując tę czynność Filistynów, użył słowa „anastauroun” (Dawne dzieje Izraela 6.374). Co ciekawe, przedmiotem, na którym umieszczono tę czaszkę, nie był stauros, lecz mur! Dr Samuelsson, po uważnym przestudiowaniu dzieł Flawiusza, oświadczył (Crucifixion in Antiquity, s. 110):
    
    Słowo σταυρός używane przez Flawiusza nie znaczy „krzyż” (†).
    
    https://uploads.disquscdn.com/images/74f39f1a62e950350734bdcc71c7377667913eed6f7f237a31f495155a329c55.png
    
    Te przykłady pokazują, że dla Żyda żyjącego w I wieku terminy stauros i ksylon (w kontekście przedmiotu egzekucji) były synonimami. Oznacza to, że popularne przekonanie, że dzieła Flawiusza potwierdzają ortodoksyjny punkt widzenia nie ma solidnych lingwistycznych podstaw.
Grzegorz Kaszyński dnia 24 stycznia 2018 o godz. 17:44

Dziękuję P. Marcinie za podzielenie się wrażeniami o moim artykule. Proszę wyjaśnić mi oraz internautom czytającym wpisy pod moim artykułem na czym polega „kuriozalność” mojego komentarza do 2Kor 6:17. Jeśli chciałby Pan przekazać mi „większe i mniejsze wpadki”, zawsze ma Pan taką możliwość. Adres emailowy do mnie jest przecież podany. Jeśli rzeczywiście zauważył Pan jakieś błędy, chętnie to rozważę i – jeśli będzie miał Pan rację – skoryguję odpowiednio te miejsca w moim artykule, który jest co jakiś czas aktualizowany w wersji PDF.

Zapewniam Pana, że w swych dociekaniach ‘nie pominąłem’ dzieł Flawiusza. One mają znaczenie, zwłaszcza że powstały w I wieku, a więc okresie, w którym także powstał NT. Takie błędne wrażenie mogło się pojawić u Pana z tej przyczyny, że w swym artykule nie poruszam bezpośrednio tego wątku. Ale gdyby Pan nie poprzestał tylko na przeczytaniu artykułu, lecz zajrzał do źródeł przywoływanych w przypisach, to zauważyłby, że znaczenie pism Flawiusza w dyskusji o semantyce stauros zostało omówione w książce podanej w przypisie nr 16, tj. Pål-Espen Tørisen – Dan-Åke Mattsson, „‘Impaled on a Stake’ ― a Result of Sectarian Bias?” w: Anthony Byatt – Hal Flemings (wyd.), ‘Your Word is Truth’, 2004, s. 100, 101 [90-107]. Ten esej jest tutaj: https://www.yumpu.com/en/document/view/29709437/impaled-on-a-stake-a-result-of-sectarian-bias/2.

Moim celem nie było wyczerpujące omówienie wszystkich wątków, które mogą rzucać (lub nie) jakieś światło w tej kwestii. Mój artykuł koncentrował się na znaczeniu stauros w NT. Ponieważ zauważyłem, że internauci chyba nie chcą zagłębiać się w podane w przypisach źródła, więc w moich kolejnych wersjach tego artykułu (PDF) pojawiły się nowe treści (Aspekt historyczny, Aspekt archeologiczny, Aspekt etymologiczny).
Grzegorz Kaszyński dnia 25 stycznia 2018 o godz. 16:26

Szanuję Pana pełne prawo do dowolnej oceny ogólnej mego artykułu
wedle swego rozeznania. Ze swej strony pragnę odnotować, że uczony
Gunnar Samuelsson zamieścił 25-10-2017 link do mojego artykułu na swym twitterze (https://twitter.com/gsamuelsson)
Grzegorz Kaszyński dnia 25 stycznia 2018 o godz. 16:28

25-10-2017 uczony Gunnar Samuelsson zamieścił na swym twitterze link do mojego artykułu (https://twitter.com/gsamuelsson).

Semantyka greckiego słowa σταυρός (stauros)

Pobierz artykuł w wersji PDF z 20-07-2024

OSTATNIA AKTUALIZACJA: 14 sierpnia 2024